امانت داری یکی از صفات برجسته ٔ انسانی است و با متصف شدن به این صفت ملکوتی است که می شود اعتماد عمومی را جلب کرد و انسان های منحرف و غیرمسلمان را به دور شمع فروزان اسلام گرد آورد و جامعه ای مطمئن ایجاد کرده و آنان را در مسیر کمال پیش برد و رسیدن به چنین هدفی جز با عمل به دستورات اسلام حاصل نمی شود

امام (علیه السلام) می فرماید:

مردم را به عمل خویش به حق دعوت نمائید نه با صرف گفتار.

(کُونُوا دُعٰاهًٔ لِلنّٰاسِ بِالْخَیْرِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ) (اصول کافی، ج ۲، ص ۸۶)

آیاتی چند پیرامون ”امانت“

خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبان آن برسانید

(اِنَّ اللهَ یَأمُرُکُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الْاَمٰانٰاتِ اِلیٰ اَهْلِهٰا) (سورهٔ نساء، آیهٔ ۶۲)

۲. ای اهل ایمان به خدا و رسول خیانت نکنید و (نیز) در امانت خیانت روا مدارید در حالی که می دانید و توجه دارید.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لٰا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا اَمٰانٰاتِکُمْ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) (سورهٔ انفال، آیهٔ ۲۷)

از آیهٔ شریفه استفاده می شود که:

انسان علاوه بر اینکه به خود و دیگران خیانت می کند، گاهی در رابطه با خدا و رسول نیز مرتکب چنین عمل زشتی می شود که قسم اخیر یعنی خیانت به خدا و رسول به شدیدترین وجه مذمت شده است، بهتر است که در اینجا نظری به شأن نزول آیه بنمائیم:

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

وقتی که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) دستور محاصره کردن یهود بنی قریظه را صادر کرد این عمل انجام گرفت و آنان بیست و یک شب در محاصره بودند، سرانجام تقاضا کردند که پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) “ابولبابه” (ابولبابه یکی از یاران پیامبر در مدینه بود و با یهود بنی قریظه سابقهٔ دوستی داشت، خانواده و فرزندان و نیز اموالش نزد آنان بود.) را نزد آنها بفرستد که پیامبر گرامی اسلام پیشنهاد آنرا پذیرفت و ابولبابه را نزد آنان فرستاد بنی قریظه پیرامون این مسأله ”که آیا صلاح است حکمیت سعد بن معاذ را بپذیرند یا نه ... با ابولبابه مشورت کردند، ابولبابه اشاره به گلوی خود کرد (کنایه از این بود که اگر بپذیرید کشته خواهید شد).“

پیک خدا جبرئیل این موضوع را به پیامبر خبر داد. ابولبابه می گوید هنوز چند قدمی بیش برنداشته بودم که متوجه خیانت شدم که این خیانت را به خدا و پیامبر کردم ...

ابولبابه سخت پشیمان و پریشان شد و خود را با طنابی به یکی از ستون های مسجد پیامبر بست و گفت به خدا سوگند نه غذا می خورم و نه آب می نوشم آنقدر تشنه و گرسنه خواهم ماند تا مرگم فرا رسد، مگر اینکه خدا توبه ام را بپذیرد و من دست از این عمل بردارم. هفت شبانه روز نه غذا خورد نه آب نوشید و سرانجام بی هوش بر روی زمین افتاد ... بالاخره خداوند توبهٔ او را پذیرفت، و خبر پذیرفته شدن توبه اش به وسیله چند تن از مؤمنان به اطلاع وی رسید ولیکن او سوگند یاد کرد که: خود را از ستون باز نخواهم کرد تا پیامبر به دست مبارک خود این ریسمان را بگشاید و سرانجام پیامبر طناب را از گردنش گشود ...

ابولبابه بعد از جریان اظهار داشت که به خاطر تکمیل توبه ام به خانهٔ خود را که در داخل آن مرتکب گناه شده ام رها خواهم کرد و از تمام اموالم صرف نظر خواهم نمود. اما پیامبر گرامی اسلام از این عمل او مانع شده و فرمود: یک سوم اموال خود را در راه خدا صدقه بدهی کفایت می کند. (تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۱۳۴)

۳. افراد با ایمان کسانی هستند که به امانت ها و پیمان های خود وفا دارند.

(وَالَّذینَهُمْ لِاَمٰانٰاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رٰاعُونَ) (سورهٔ مؤمنون، آیهٔ ۸)

همانطور که ملاحظه می فرمائید امانت داری یک دستور الهی و همچنین یکی از صفات مؤمنین به شمار می رود.

روایاتی چند پیرامون ”امانت“

۱. از رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که فرمود:

کسی که امانت دار نیست ایمان ندارد.

(لٰا ایمٰانَ لِمَنْ لٰا اَمٰانَهَٔ لَهُ) (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۱۱۶)

۲. و همچنین از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) روایت شده که فرمود:

آن کس که در دنیا به امانتی خیانت نماید و به صاحبش رد ننماید و در آن حال مرگش فرا رسد، خارج از امت من دنیا را وداع گفته است (و از امت من محسوب نمی شود) و خدا را در حال غضب و خشم ملاقات خواهد نمود یعنی عذاب الهی شامل حال وی خواهد بود.

(مَنْ خٰانَ اَمٰانَهَّٔ فِی الدُّنْیٰا وَ لَمْ یَرُدَّهٰا اِلٰی اَهْلِهٰا ثُمَّ اَدْرَکَهُ الْمَوْتُ مٰاتَ عَلیٰ غَیْرِ مِلَّتی وَیَلْقَی اللهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبٰانٌ) (وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۲۲۵)

۳. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود:

از خیانت بدور باش که بی گمان خیانت از بدترین گناهان بوده و همانا خائن در آتش جهنم معذب خواهد شد.

(اِیّٰاکَ وَالْخِیٰانَهَٔ فَاِنَّهٰا شَرُّ مَعْصِیَهٍٔ فَاِنَّ الْخٰائِنَ لَمُعَذَّبٌ بِالنّٰارِ عَلیٰ خِیٰانَتَهِ) (مستدرک الوسائل، ج۲، ص ۵۰۶)

۴. پیامبر اسلام فرمود:

در شناخت انسان ها تنها به زیادی نماز و روزه شان و نیز به زیادی حج و زکاتشان و به معروف بودن و شهرت شان (در خوبی) و شب زنده داری های شان توجه نکنید، بلکه صداقت و امانت داری آنان را در نظر بگیرید.

(لٰا تَنْظُرُوا اِلیٰ کَثْرَهِٔ صَلٰاتِهِمْ وَصِیٰامِهِمْ وَ کَثْرَهِٔ الْحَجّ وَالزَّکٰوهِٔ وَ کَثْرَهِٔ الْمَعْرُوفِ وَ طَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّیْلِ اُنْظُرُوا اِلیٰ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَدٰاءِ الْاَمٰانَهِٔ) (بحارالأنوار، ج۷۵، ص ۱۱۵)

۵. امام صادق (علیه السلام) فرمود:

میزان ارزش و خوبی انسان رکوع و سجده های طولانی نیست چرا که او به این اعمال عادت کرده است بطوری که اگر ترک نماید وحشت زده می شود، بلکه میزان و معیار، راستگوئی و امانت داری او است.

(لٰا تَنْظُرُوا اِلٰی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَاِنَّ ذٰلِکَ شَیْءٌ اعْتٰادَهُ فلَوْتَرَکَهُ اِسْتَوْحَشَ لِذٰلِکَ وَلٰکِنِ انْظُرُوا اِلیٰ صِدْقِ حَدیثِهِ وَ اَدٰاءِ اَمٰانَتِهِ) (نورالثقلین، ج۱، ص ۴۹۶)

آری چه بسا اشخاص مقدس مآبی هستندکه نماز و روزه و ... برای آنان عادتی بیش نیست و اینان گمان می کنند که با اینگونه اعمال توخالی و بی روح و بدون توجه به مفهوم و واقعیت های دستورات الهی به بهشت رضوان راه خواهند یافت. آنان که چنین می اندیشند باید بدانند که عبادات همانند تن و عمل نمودن به آنها همچون روح است در کالبد و تن که اگر روح در تن نباشد مرده ای بیش نیست.

در قرآن کریم می خوانیم:

ما امانت را بر زمین و آسمان ها و کوه ها عرضه کردیم لکن همه از پذیرفتن و تحمل آن امتناع ورزیده و اندیشه کردند تا انسان (ناتوان) بپذیرفت و انسان هم (در ادای امانت) بسیار ستمکار و نادان بود.

(اِنّٰا عَرَضْنَا اْلاَمٰانَهَٔ عَلَی السَّمٰوٰاتِ وَالْاَرْضِ وَالْجِبٰالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَهٰا وَ اَشْفَقْنَ مِنْهٰا وَ حَمَلَهَا الْاِنْسٰانُ اِنَّهُ کٰانَ ظَلُوماً جَهُولاً)(سورهٔ احزاب، آیهٔ ۷۲)

طبق روایات زیادی که در تفسیر آیه وارد شده، مصداق کامل امانت مذکور در آیه را امامت و رهبریت ائمه معصومین (علیهم السلام) بیان کرده اند.

در محاورات مردم وقتی صحبت از امانت می شود اغلب امانت در مال، به ذهن ها خطور می کند ولیکن باید بدانیم که امانت در منطق قرآن دامنهٔ بسیار گسترده و وسیع دارد که تمام شؤون اجتماعی و اخلاقی را در برمی گیرد، مثلاً یکی از مصادیق امانت همانا ”امامت و رهبری“ است که در حقیقت از اصولی ترین و حیاتی ترین عوامل رشد و ترقی (از حیث مادیات و معنویات) در جامعه است.

امامت و رهبری اصلی است که مسلمانان مخصوصاً شیعه،جهت احیای این امر خون های فراوانی نثار کرده است.

امام صادق علیه السلام در ذیل آیهٔ:

خیانت به خدا و رسول نافرمانی از دستورات آنها است و اما خیانت در امانت یعنی خیانت امانت دار بر آنچه خدای عزوجل بر او واجب کرده است.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لٰا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَتَخُونُوا اَمٰانٰاتِکُمْ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) (سورهٔ انفال، آیهٔ ۲۷) فرمود:

(فَخِیٰانَهُٔ اللهِ وَالرَّسُولِ مَعْصِیَتُهُمٰا، وَ اَمّٰا خِیٰانَهُٔ اْلاَمٰانَهِٔ فَکُلُّ اِنْسٰانٍ مَاْمُونٌ عَلیٰ مَا افْتَرَضَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ) (تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص ۱۴۴)

و نیز در حدیثی آمده که:

گفتگوئی که در جلسهٔ خصوصی انجام می پذیرد امانت است.

(اَلْمَجٰالِسُ بِالأمٰانَهِٔ) (وسائل الشیعه، ج۸، ص ۴۷۱)

و در حدیث دیگر دارد:

اگر شخصی هنگام سخن گفتن به اطراف خود بنگرد (تا دیگران متوجه کلمات او نشوند) آن سخن نیز امانت محسوب می شود.

(اِذا حَدَّثَ الرَّجُلُ اَلْحَدیثَ ثُمَّ الْتَفَتَ فَهِی اَمٰانَهٌٔ) (محجهٔ البیضاء، ج۵، ص ۲۳۷)

بنابراین حکومت اسلامی و قوانین آن و کلیهٔ منابع مملکت اسلامی و خلاصه تمام نعمت های الهی از قبیل: مادر، فرزند و ... از امانت های خداوند می باشند. اگرچه بعضی امانت خدا را آئین او و امانت پیغمبر را سنت او و امانت مؤمنان را اموال و اسرار آنان ذکر کرده اند ... در پایان بحث امانت، از خداوند طلب می کنیم که ما را صادق و امین گرداند.