آنها (پرهیزکاران) کمی از شبها را می‌خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می‌کردند.«ذاریات ، 17 و 18»

نخست این که: آنها کمی از شبها را می‌خوابیدند» «کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون».
(یهجعون) از ماده‌ (هجوع) به معنی خواب شبانه است.

بعضی گفته‌اند منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده‌دار بودند.

ولی از آنجا که این حکم به صورت یک دستور عمومی برای پرهیزکاران و محسنین بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلکه منظور این است که آنها کمتر اتّفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر (لیل) (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده.

بنابراین همه شب بخشی را بیدار بودند و به عبادت و نماز شب می‌پرداختند و شبهایی را که تماماً در خواب باشند و عبادت شبانه از آنها به کلّی فوت شود کم بوده است.

این تفسیر در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز نقل شده است.[1]
دومین وصف آنها را چنین بیان می‌کند: آنها پیوسته در سحرگاهان استغفار می‌کردند «و بالاسحارهم یستغفرون».

در آخر شب که چشم غافلان در خواب است، و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای زندگی مادّی فرو نشسته، و عواملی که فکر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمی‌خیزند، و به درگاه خدا می‌روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز می‌پردازند، نماز می‌خوانند، و مخصوصاً از گناهان خود استغفار می‌کنند.

بسیاری معتقدند که منظور از استغفار در اینجا همان نماز شب است، از این جهت که قنوت نماز وتر مشتمل بر استغفار است.

(اسحار) جمع (سحر) (بر وزن بشر) در اصل به معنی پوشیده و پنهان بودن است، و چون در ساعات آخر شب پوشیدگی خاصّی بر همه چیز حاکم است (سحر) نامیده شده.

واژه‌ (سحر) (بر وزن شعر) نیز به چیزی گفته می‌شود که چهره‌ حقائق را می‌پوشاند و یا اسرار آن از دیگران پوشیده است.

در روایتی در تفسیر (درّ المنثور) آمده است که پیغمبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:
ان‌ آخر اللیل فی التهجد احب الی من اوله، لان الله یقول و بالاسحارهم یستغفرون: آخر شب برای تهجد (نماز شب) نزد من محبوبتر است از آغاز آن، زیرا خداوند می‌فرماید: پرهیزکاران در سحرگاهان استغفار می‌کنند.[2]

و در حدیث دیگری از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم: (کانوا یستغفرون الله فی الوتر سبعین مرة فی السحر): (نیکوکاران بهشتی در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش می‌کردند).[3]

ـ و در درّ منثور است که ابن مردویه از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: برای شب زنده‌داری و نماز شب آخر شب را بیشتر از اوّل شب دوست دارم چون خدای تعالی فرموده: «و بالاسحارهم یستغفرون».

و در همان کتاب است که ابن مردویه از ابن عمر از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت کرده که در پاسخ کسی که از معنای جمله «و بالاسحارهم یستغفرون» پرسید، فرمود: یعنی نماز می‌خوانند.

ـ مؤلف: شاید تفسیر استغفار به نماز از این جهت است که استغفار جزئی از نماز شب یعنی نماز وتر است، همچنان که در آیه‌: «و قرآن الفجران قرآن الفجر کان مشهوداً»[4] منظور از قرآن فجر همان نماز است.[5]

=============================

[1] . مرحوم طبرسی در مجمع البیان به این حدیث اشاره کرده است (ج 9، ص 155) در تفسیر صافی نیز حدیث از کافی به این صورت نقل شده است: «کانوا اقل اللیالی یفوتهم لا یقومون فیها» (تفسیر صافی ذیل آیه‌ی مورد بحث).

[2] . در المنثور، ج 6، ص 113.
[3] . نمونه ج 22، ص 321 ـ 322 ـ 323.
[4] . اسری / 78.
[5] . المیزان. ج 18 ص 586.
منبع:andisheqom.com