پایگاه مذهبی دارالصادقیون

آیا رزق و روزی انسان به زرنگی و سیاست و دانایی او بستگی دارد یا اینکه مقرّر شده و بستگی به چیزی ندارد؟

در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام درباره رزق و مسائل فرعی آن نکات بسیار مهمی آمده است:

یکم

«خداست روزی دهنده و اوست صاحب نیرویی سخت استوار»(2).

«هیچ جنبده ای در روی زمین نیست، جز آنکه روزی او بر عهده خداست»(3).

این دو آیه نشان می دهد که خداوند رزق و روزی هر گیاه و جانداری را تا زمانی که بناست زنده بماند طبق مقرّراتی تضمین کرده است.

امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید: نگاه کنید به مورچه و خردی جثه آن و لطافتش...، رزق او پذیرفته گردیده و روزی اش در خور وی رسیده، نعمت دهنده او را وا نگذارد و پاداش دهنده محرومش ندارد، هر چند بر خشک سنگی باشد صاف و تابان یا بر سنگی فشرده در بیابان(4). این کلاغ است و این عقاب، و این کبوتر است و این شترمرغ، هر پرنده را به نام آن خواند و روزی او را پذیرفت و به او رساند.

دوم

تضمین رزق و روزی از طرف خداوند به معنای تعطیلی کار و فعالیت نیست، همه باید کار کنند تا به آنچه خداوند مقرّر داشته است دست یابند.

امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید: «رزق و روزیِ تضمین شده، تو را از عمل و تلاش باز ندارد.»

امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز در این زمینه می فرماید: خدا روزی شما را تکفّل کرده است و شما مأمور به کار هستید، پس مبادا خواستن چیزی که برای شما ضمانت شده مهمتر از کاری باشد که بر عهده دارید... پس به کار پیش دستی کنید و از ناگهان رسیدن اجل بترسید(5).

در حقیقت، این موضوع در دایره سنّتِ جاری پروردگار است که جهان را بر اساس علل و اسباب بنا کرد. امام صادق علیه السلام فرمود: «ابی الله ان یجری الاشیاء الا باسباب فجعل لکل شی ء سببا(6)؛ اراده خدا بر این تعلّق گرفته است که هر کاری از طریق اسباب مناسب خود تحقق یابد. او کارها را جز از طریق اسباب خود اراده نکرده و لذا برای هر چیزی سببی قرار داده است.»

ابو عبیده می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: برای من دعا کن که خداوند رزق مرا به دست بندگان قرار ندهد. آن حضرت فرمود: خدا چنین نخواهد کرد، چرا که رزق و روزی بندگان را به دست بعضی دیگر قرار داده است، و لکن از خدا بخواه که روزی تو را به دست بهترین بندگانش قرار دهد، این از سعادت انسان است»(8).

عبدالاعلی مولا آل سام می گوید: روزی از روزهای بسیار گرم تابستان در راه مدینه با امام صادق علیه السلام روبرو شدم، مشغول کار بود. عرض کردم: فدایت شوم، با وجود نزدیکی ات به رسول خداصلی الله علیه وآله خودت را برای کسب روزی به زحمت انداخته ای!؟ حضرت فرمود: «یا عبد الاعلی خرجت فی طلب الرزق لِأستغنی عن مثلک(7)؛ به دنبال رزق و روزی از خانه بیرون آمدم تا از شخصی همانند تو بی نیاز شوم.»

امام علی علیه السلام در سخنی پر معنا فرمود: «اطلبوا الرزق فانه مضمون لطالبه؛ به دنبال روزی باشید، چرا که آن برای کسی که دنبالش باشد ضمانت شده است.»

قدیمی ها گفته اند: خداوند به هر پرنده ای دانه می دهد ولی آن را داخل لانه اش نمی اندازد. بنابر این هرگز نمی توان گوشه ای نشست و با تکیه بر اینکه رزق هر کس تضمین شده است، در انتظار رسیدن روزی ماند، بلکه باید کار کرد و از خدا بهترینش را خواست.

ابو عبیده می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: برای من دعا کن که خداوند رزق مرا به دست بندگان قرار ندهد. آن حضرت فرمود: خدا چنین نخواهد کرد، چرا که رزق و روزی بندگان را به دست بعضی دیگر قرار داده است، و لکن از خدا بخواه که روزی تو را به دست بهترین بندگانش قرار دهد، این از سعادت انسان است»(8).

سوم

ضمانت روزی از جانب خداوند به معنای مساوی بودن آن برای همه انسانها نیست، چرا که ممکن است برخی به دلیل فعالیت مستمر، برنامه ریزی دقیق، انتخاب شغلی مناسب و یا بهره گیری از ذوق و هوش سرشار خود و... به کار یا تجارتی دست بزنند که بیشتر از حد کفاف به دست آورند. لذا در قرآن می خوانیم: «خدا روزی بعضی از شما را از بعضی دیگر افزون کرده است، پس آنان که فزونی یافته اند از روزی خود به بندگان خویش نمی دهند تا همه در روزی یکسان شوند. آیا نعمت خدا را انکار می کنید؟»(9)

ثروت

شکر نعمت، انفاق به وابستگان است. بهترین بندگان خدا کسانی هستند که با کار و تلاش خستگی ناپذیر خود درآمدی بیش از اندازه کفاف خود دارند و با آن از طریق انفاق و جهاد در راه خدا، به تکمیل دین و سعادت دنیا و آخرت خود و ازدیاد رزق و روزی خویش می پردازند.

چهارم

عوامل بسیاری در افزایش رزق و روزی مؤثّر است که در اینجا به مواردی اشاره می کنیم:

قرآن کریم می فرماید: «الْ آخِرِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ» من یتق الله یجعل له مخرجاً * و یرزقه من حیث لا یحتسب؛ هر که از خدا بترسد برای او راهی برای بیرون شدن قرار خواهد داد.»

امام صادق علیه السلام: نیکی به دیگران، رزق را افزایش می دهد.

امام صادق علیه السلام: اخلاق نیک، روزی را افزایش می دهد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله: کسی که به دیگران طعام دهد رزق به طرفش سریعتر می رود از فرو رفتن کارد در کوهان شتر.

امام علی علیه السلام: برادری در راه خدا، مایه افزایش روزی است.

امام علی علیه السلام: امانت داری، باعث فزونی رزق ست.

امام باقرعلیه السلام: دعا برای برادران از صمیم قلب، مایه جلب روزی است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله: طهارت دائمی، مایه وسعت رزق است.

امام باقرعلیه السلام: زکات دادن، رزق را زیاد می کند.

امام علی علیه السلام: صدقه دادن، باعث نزول رزق است(10).

پنجم

آنچه انسان از راه زرنگی و حیله به دست می آورد رزق حلال نیست، بلکه باری است بر دوش او که برای دیگران تحمل می کند. از این رو امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید: بدانید از هیچ بنده ای هر چند حیله اش ضعیف و نیرنگش سست باشد، از رزقی که خدا مقدّر کرده است کاسته نمی شود و به هیچ بنده ای هر چند حیله اش شدید و کیدش قوی باشد زیادتر از رزق حلالی که خدا مقرّر فرموده داده نمی شود.

اگر جایی از این طریق افزایشی دیده شد از دیدن عاقبت آن نباید غافل ماند، چراکه ممکن است که در یک حادثه طبیعی مانند زلزله، طوفان، تصادف و یا بیماری همه آن نابود شود.

قرآن می خوانیم: «خدا روزی بعضی از شما را از بعضی دیگر افزون کرده است، پس آنان که فزونی یافته اند از روزی خود به بندگان خویش نمی دهند تا همه در روزی یکسان شوند. آیا نعمت خدا را انکار می کنید؟»(9)

امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید: اگر رزق و روزی تنها با عقل ها در جریان بود، باید بیخردان و بهائم زنده نمی ماندند(11). پس نگران مباش و به خدا توکل کن. آنچه مقدّر است روزیهای در حد خوراک و نمردن است، آنچه باعث ازدیاد است فعالیت و شغل مناسب و عرضه کالاهای مورد نیاز مردم است: «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی ».

تبیان