پایگاه مذهبی دارالصادقیون

زندگی امامان شیعه، الگویی است برای زندگانی بشر. در میان امامان، تنها امیرالمومنین توانست به امر حکومت داری بپردازد. حسن بن علی علیهماالسلام در چند ماهه حکومت خویش، تنها درگیر جنگ بود که با سستی و کوتاهی یاران خود ناچار به پذیرش صلح گردید. پس از ایشان نیز هیچ کدام از امامان قدرت بر تشکیل حکومت اسلامی را نیافتند.

اقدامات حضرت علی در این زمینه کار را به جایی می کشاند که عده ای از سابقین اسلام را ناراضی می کند. آنان که به شیوه غیر عادلانه خلافه گذشته عادت کرده اند، امروز تحمل عدالت علوی را ندارند. چه در مباحث اقتصادی و چه از نظر جایگاه اجتماعی ٓاز طرف حکومتعدل علی علیه السلام  دچار لطمه هایی شده اند. اینان در تدارک جنگی با علی هستند و علی از اقدامات آنان و انگیزه ایشان آگاه است. اما با این حال از هدف خود که اجرای عدالت و مبارزه با مفاسد گوناگون از جمله مفاسد اقتصادی است کوتاه نمی آید. هر چند که جنگی به بزرگی جنگ جمل ایجاد شود.

سخت گیری در بیت المال

از دیگر اقدامات ایشان در زمینه اصلاحات اقتصادی، سختگیری در استفاده از بیت المال بود. علی بن رافع می گوید: «در زمان علی علیه السلام عهده دار بیت المال بودم. دختر امام گردنبندی را به امانت از من گرفت تا سه روز بعد آن را برگرداند و من از مال خود آن را ضمانت کردم. علی علیه السلام آن گردنبند را دید و شناخت و نزد من آمد و فرمود: «أَ تَخُونُ الْمُسْلِمِین؛ آیا به مسلمانان خیانت میکنی؟». ماجرا را برای او شرح دادم. ایشان فرمود برو و گردنبند را بگیرد اگر دخترم آن را به امانت نبرده بود اولین هاشمی ای بود که به خاطر سرقت دستش را قطع می کردم و هنگامی که چنین شد دخترش اعتراضی کرد و حضرت به او فرمود: «لَا تَذْهَبِنَّ بِنَفْسِکِ عَنِ الْحَقِّ أَ کُلُّ نِسَاءِ الْمُهَاجِرِینَ تَتَزَیَّنُ فِی هَذَا الْعِیدِ بِمِثْلِ هَذَا. از طریق حق خارج نشو. آیا تمام زنان مهاجرین چنین زینت میکنند در این عید» (2)
مورد دیگری که علی علیه السلام به پیشگیری از مفاسد اقتصادی می پردازد ماجرایی است که خود ایشان نقل میکند. ایشان در خطبه 224 از نهج البلاغه می فرماید: «به خدا سوگند، برادرم عقیل را دیدم که به شدّت تهیدست شده و از من درخواست داشت تا یک من از گندم هاى بیت المال را به او ببخشم. کودکانش را دیدم که از گرسنگى داراى موهاى ژولیده، و رنگشان تیره شده، گویا با نیل رنگ شده بودند. پى در پى مرا دیدار و درخواست خود را تکرار مى کرد، چون به گفته هاى او گوش دادم پنداشت که دین خود را به او واگذار مى کنم و به دلخواه او رفتار و از راه و رسم عادلانه خود دست بر مى دارم، روزى آهنى را در آتش گداخته به جسمش نزدیک کردم تا او را بیازمایم، پس چونان بیمار از درد فریاد زد و نزدیک بود از حرارت آن بسوزد. به او گفتم، اى عقیل، گریه کنندگان بر تو بگریند، از حرارت آهنى مى نالى که انسانى به بازیچه آن را گرم ساخته است؟ امّا مرا به آتش دوزخى مى خوانى که خداى جبّارش با خشم خود آن را گداخته است؟» (3)
و در ادامه همین سخنان خبر از رشوه ای میدهد که به نام هدیه به او داده شده است. (4)
کلمات عتاب آمیز امیر مومنان چه خطاب به برادرش عقیل و چه خطاب به آن دیگری که به اصطلاح هدیه برای او آورده است، جلوه هایی زیبا از سختگیری علی علیه السلام نسبت به مفاسد مالی در حکومت خودش هست.
موارد دیگری نیز از زندگی امام علی علیه السلام هست که نشان از دقت و سختگیری امام نسبت به مسائل اقتصادی دارد. بحثی که در عالم اسلام، بسیار مورد توجه واقع شده است.

شدت عدالت علی علیه السلام در تمامی مسائل از جمله مسائل اقتصادی مسئله ای بود که باعث درگیری های بسیاری بین علی و مخالفینش گردید. شاید اندکی عبور از عدالت می توانست مانع ایجاد جنگی خانمان سوز شود. ولی علی علیه السلام کسی هست که حکومت را برای اجرای عدالت می خواهد و اگر در آن نتواند عدالت را اجرا کند از آن بیزار است. از همین روست که علی علیه اسلام هیچ گاه حاضر به کوتاه آمدن از مدار عدالت نشد و این در حقیقت دستور الهی بود که مانع از انجام این کار می شد.

مهدی بخشی- بخش سیره و تاریخ معصومین تبیان

منابع: 
(1). تمام نهج البلاغه/1/402 
(2). مناقب آل ابی طالب/2/108 
(4). نهج البلاغه/خطبه 224/ ترجمه دشتی 
(5). همان