پایگاه مذهبی دارالصادقیون

شب قدر که فرا می‌رسد بسیاری از مردم، حتی کسانی که در طول سال جز واجبات عملی دیگر انجام نداده‌اند، خود را مقید می‌سازند در مجالس مذهبی شرکت کرده و تا آخرین لحظات، حضور یابند. آنان این شب را شب برآورده شدن حاجات می‌دانند. شبی که قرار است تقدیر یک سال رقم بخورد. پس بر خود تکلیف می‌کنند تمام اعمال و مستحبات وارد شده برای این شب را به هر سختی که شده است انجام دهند. اما باید توجه داشت نگاه کمی داشتن به اعمال عبادی بسیار اشتباه است. هر کس باید قدر و اندازه خویش را شناخته و به همان میزان و با کیفیتی مطلوب به عبادت بپردازد.

چرا که برای عبادت شرایطی است و مهم‌ترین این شرایط داشتن نشاط روح و آمادگی برای خواندن پروردگار است. امری که گاه مغفول مانده و مورد عنایت شب‌زنده‌داران قرار نمی‌گیرد. به همین سبب در این مجال به بررسی جایگاه نشاط روح در عبادت می‌پردازیم.
 
نگاه دین به داشتن نشاط روح در عبادات
خداوند انسان را آفرید تا او را عبادت کند، فرمان‌بردارش باشد و برای رسیدن به او تلاش کند.

اموری را بر او واجب نمود و تخطی از آن‌ها را ممنوع کرد و برخی کارها را به عنوان میان‌برهایی در رسیدن هر چه زودتر به هدف به عنوان مستحب قرار داد.

 انجام واجبات در هر شرایطی بر آدمی لازم است و عدم توجه بدان‌ها عقوبت الهی را در بر دارد اما در مورد مستحبات قضیه کاملا متفاوت خواهد بود. در انجام اعمال متسحب آنچه بیش از مقدار اهمیت دارد کیفیت انجام عمل می‌باشد. عملی که خالصانه، با حضور قلب کامل و توأم با شادی و نشاط روح انجام گیرد هزاران بار نزد خداوند ارزشمندتر از اعمالی است که از روی خستگی و بدون رغبت انجام می‌شوند. در نهج البلاغه چنین آمده است:

الإمامُ علیٌّ (علیه ‏السلام) ـ مِن کِتابِهِ إلَى الحارِثِ الهَمْدانیّ ـ : «خادِعْ نَفسَکَ فی العِبادَةِ و ارفُقْ بِها و لا تَقهَرْها، و خُذْ عَفوَها و نَشاطَها، إلاّ ما کانَ مَکتوبا عَلَیکَ مِنَ الفَریضَةِ؛ فإنَّهُ لا بُدَّ مِن قَضائها وَ تَعاهُدِها عِندَ مَحَلِّها».[1]

امام على (علیه ‏السلام) ـ در نامه خود به حارث هَمْدانى ـ نوشت: «نفْس خود را براى عبادت کردن بفریب و با آن مدارا کن و به زور، به عبادت وادارش مساز و از اوقات فراغت و سرخوشى آن [براى عبادات مستحبّى]بهره برگیر، مگر فرایضى که بر تو واجب گشته است، که در این موارد باید آن‌ها را به موقع انجام دهى و بر آن‌ها مواظبت نمایى».

روح انسان از لطافت بالایی برخوردار است و اگر فشاری بر آن وارد شود عکس العمل نشان داده و ممکن است از آن عمل به کلی دوری نماید. از این روست که رسول الله (صلی الله علیه و آله) خطاب به اصحاب خویش می‌فرمایند: «خُذوا مِنَ العِبادَةِ ما تُطیقونَ؛ فإنَّ اللّه‏َ لا یَسأمُ حتّى تَسأموا»؛ «از عبادت به اندازه‏اى که توان دارید، برگیرید؛ زیرا خداوند خسته نمى‏شود تا اینکه شما خسته شوید».[2]

در نتیجه زمانی که انسان پس از خواندن نماز، تلاوت قرآن، شب‌زنده‌داری و مناجات احساس خواب‌آلودگی و کسالت نمود و گمان کرد دیگر نفسش رغبتی به ادامه عبادات ندارد، نباید با زور و فشار آن را وادار به انجام باقی‌مانده اعمال نماید چرا که نه تنها برایش سودی نخواهد داشت بلکه ممکن است سبب فرار دائمی نفس از عبادات گردد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز فرموده‌اند: «آفَةُ العِبادَةِ الفَترَةُ»؛ «آفت عبادت، سستى است».[3]

چه خوب است که انسان از پیش خود را برای برگزاری هر چه بهتر شب قدر آماده سازد و روح خود را برای انجام عبادت تمرین دهد. خواندن قرآن و ادعیه در ماه رجب و شعبان و یا حتی از ابتدای ماه مبارک رمضان می‌تواند به پاسداشت هر چه بهتر این شب‌های عظیم کمک شایانی نماید و شور و نشاط را در فرد افزایش دهد. زیرا شور و نشاط قدرت اراده و تصمیم‌گیری را افزایش داده و استقامت و پایداری را با خود به ارمغان می‌آورد و به آدمی کمک می‌کند تا بتواند کارهای بزرگ انجام داده و مشقت و سختی‌ها را تحمل نماید.

در کنار این امور درخواست توفیق از درگاه باری تعالی نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود و اولیای الهی همواره از او می‌خواستند تا بانشاحترین عبادات را نصیبشان سازد. هم‌چنانکه از سید الساجدین امام زین العابدین (علیه السلام) منقول است:

الإمامُ زینَ العابدینُ علیه ‏السلام ـ فی الدُّعاءِ ـ :«أسألُکَ مِنَ الشَّهادَةِ أقسَطَها، و مِنَ العِبادَةِ أنشَطَها».[4]

امام زین العابدین علیه ‏السلام ـ در دعا ـ گفت: «خدایا! از شهادت دادن، عادلانه‏ترین آن را و از عبادت با نشاط‏ترینش را از تو مسألت دارم».

با افزایش شور و نشاط توان انجام عبادات سنگین نیز در انسان افزایش می‌یابد و فرد می‌تواند عبادات بسیار را با بهترین کیفیت انجام دهد. اما باید توجه داشت که رسیدن به این مرحله جز از راه تمرین و تقویت نفس ممکن نیست و یک شبه نمی‌توان راه صد ساله عارفان الهی را طی نمود.

از این رو بهتر است کسانی که قصد شب‌زنده‌داری در لیالی قدر را دارند در روز قبل به خوبی استراحت نمایند. غذایی سبک میل کنند تا کسالت و خواب‌آلودگی را برایشان به همراه نداشته باشد و مهم‌تر از همه آنکه از خداوند بخواهند آنان را در برگزاری هر چه بهتر این شب یاری نماید.

این نکته را نیز نباید فراموش نمود که کیفیت را فدای کمیت ننمایند. اگر توان خواندن تمام ادعیه و به جا آوردن تمام نمازها را ندارند آن مقدار که می‌توانند و حال و هوای خوشی در آن دارند به جا آورند. خواندن کامل دعای جوشن کبیر برای همگان آسان نیست. پس می‌توانند آن را در سه بخش نموده و هر بخش را در یک شب بخوانند تا هم نشاط روحی خویش را حفظ کرده باشند و هم بتوانند با توجه به معانی و مقاصد دعا آن را به جا آورند.(هر چند برای هر بار خواندن این دعا به طور کامل پاداش خاصی ذکر شده است، اما یادمان باشد ما در عبادت امید تقرب داریم نه صرفا ثواب، ممکن از از یک بند دعا همراه با توجه و طمأنینه حض کافی برده شود و ده بار خواندن از رو بی حوصله و با کلافگی هیچ خیری عاید ما نکند)

امید است خداوند در این شب‌های عزیز توفیق عابد بودن را به همه ما عنایت فرماید.و من الله التوفیق
 پی نوشت ها : 
[1]. نهج البلاغه، نامه 69.
[2]. کنزالعمال، ح 5301.
[3]. تحف العقول، ص 6.
[4]. بحار الانوار، ج 94، ص 155، ح 22.
منبع:tebyan.net