پایگاه مذهبی دارالصادقیون

سنت رسول الله (ص)، ائمه هدی (ع) و اصحاب و تابعین بر لزوم سجده کردن بر زمین و آنچه از آن می روید به جز خوردنی ها و پوشیدنی هاست و اینکه رسول خدا (ص) و اصحاب روی خاک نماز می خواندند مورد قبول همه ی مذاهب است.

وهابیان سجده بر خاک یا تربت شهیدان را به معنای پرستش آنها و نوعی شرک می‌شمارند و می­گویند چرا روی مهر نماز می­خوانید؟ این کار شرک و بت­ پرستی است، به همین جهت در مکه و مدینه حجاج شیعه را ازسجده بر روی مهر بر حذر می‌دارند. در همین زمینه صالح فوزان عضو هیئت افتای سعودی می‌نویسد: سجده بر تربت اولیا اگر به قصد تبرک به تربت و تقرّب به اولیا باشد شرک اکبر محسوب می‌شود و اگر مقصود تقرّب به خداوند متعال باشد با اعتقاد به این که این تربت همانند زمین مسجدالحرام و مسجدالنبی و مسجدالاقصی فضیلت دارد بدعت در دین به شمار می‌رود! [۱]

برای پاسخ به این گروه باید گفت که وهابیان بین سجده برای خدا و سجده بر روی خاک پاک و تربت شهیدان خلط نموده اند وحکم یکی را بر دیگری بار نموده اند. زیرا آنچه را که دین به آن فرامی خواند عبودیت در برابرخدا و سر تعظیم فرود آوردن و سجده نمودن فقط در برابر اوست. خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: ولله یسجد من فی السماوات و الارض (رعد: ۱۵) «هر کس در آسمان‌ها و زمین است، برای خدا سجده می‌کند»

بنا براین «سجود» می‌بایست «لله» و برای خدا باشد اما این سجودی که از فرد مسلمان بویژه در نماز خواسته شده بر روی چه چیزی باید باشد؛ آیا بر هر چیزی می‌توان سجده نمود هر چند خوردنی ویا پوشیدنی باشد ویا آنکه فقط بر اشیاء خاصی جایز است؟

در اینجا دو نظر است؛ نظر پیروان اهل بیت پیامبر (ص) که بر اساس فرموده آنان سجده را فقط بر زمین پاک و یا آنچه که از زمین روییده باشد به شرط آن که خوراک و پوشاک انسان نباشد جایز می‌دانند و تربت شهیدان را از مصادیق خاک پاک می‌دانند و نظر دوم گفته رهبران مذاهب اهل سنت است که محل سجده را عام می‌دانند وخاص سجده بر زمین نمی‌دانند.

* دلیل پیروان اهل بیت چیست؟
شیعه بر ادعای خود به روایت مورد قبول شیعه واهل سنت از پیامبر (ص) تمسک می‌کند که فرمود: جُعِلَت لِیَ الاَرضُ مَسجِداً و طَهُوراً [۲]. « زمین برای من محل سجده و وسیله طهارت (تیمم و…) قرار داده شد»

براین اساس به فرموده رسول خدا (ص) هر کس در نماز باید پیشانی را روی خاک بگذارد و این کار مورد اتفاق همه مسلمانان است که ترجیح با خاک است و آن خاک باید پاک باشد؛ زیرا خداوند می­فرماید: «فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا طَیِّبًا». (نساء: ۴۳) «اگر آب برای وضو پیدا نکردید روی خاک پاک تیمم کنید»

با توجه به آیه تیمم وروایت دومطلب بدست می‌آید: اول آنکه اسم زمین بر محل سجده و تیمم صدق نماید. دوم: آن زمین باید خاک پاک باشد زیرا که شرط تیمم و نماز در استفاده از خاک یکی است و درباره تیمم خداوند به صراحت فرمود بر زمین پاک تیمم نمایید.

اما اینکه چرا خداوند از میان همه اشیا فقط سجده بر روی خاک را خواسته روایت حضرت امام صادق (ع) به خوبی آن را توضیح می‌دهد. به بیان آن حضرت سجده کردن بر خاک تنها برای آن است که چنین کاری با فروتنی در برابر خداوند یگانه سازگارتر است.

هشام بن حکم می‌گوید: از امام صادق (ع) دربارۀ آنچه سجده بر آنها جایز است و برچیز هایی که جایز نیست پرسیدم. فرمود: سجده تنها بر زمین و آنچه می‌رویاند جز خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها – جایز است. گفتم: فدایت گردم سبب آن چیست؟ فرمود: سجده خضوع و اطاعت برای خداوند است و شایسته نیست برخوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها صورت پذیرد. زیرا دنیا پرستان بردگان خوراک و پوشاکند در حالی که انسان هنگام سجده در حال پرستش خدا به سر می‌برد پس سزاوار نیست پیشانی خود را بر آنچه معبود دنیا پرستان فریب خورده است قرار دهد". [۳]

به همین جهت رسول خدا (ص) واهل بیت او (ع) و صحابه همواره بر روی خاک و یا آن چه از خاک می‌رویید سجده می‌کردند و برای هر مسلمانی بهترین اسوۀ و نمونه قابل پیروی عملکرد پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت اوست.

* روایات متعدد برای اثبات دیدگاه شیعه
روایاتی که چگونگی سجده آنان را بیان می‌کند متعدد است که حتی در منابع اهل سنت نیز امده است:
- وائل بن حجر می‌گوید: رأیت النبی صلی الله علیه و (آله و) سلم وضع أنفه علی الارض مع جبهته اذا سجد. [۴] پیامبر (ص) را دیدم آن گاه که سجده می‌کرد پیشانی و بینی خود را بر زمین می‌نهاد.

- براء بن عاذب می‌گوید: ما پشت سر پیامبر (ص) نماز می‌خواندیم هنگامی که سر از رکوع بر می‌داشت از ما کسی کمرش خم نبود تا هنگامی که پیامبر (ص) پیشانیش را (برای سجده) بر زمین می‌نهاد [۵] (یعنی هماهنگ با او رکوع و…می کردیم). در این روایت به صراحت می‌گوید پیامبر (ص) پیشانی را بر روی زمین می‌نهاد.

- ابو سعید خدری می‌گوید: ان رسول الله (ص) رئی علی جبهته و ارنبته اثر طین من صلاه صلاها بالناس [۶] «ابو سعید خدری می‌گوید: به هنگامی که رسول خدا (ص) با مردم نماز خواند اثر خاک برپیشانی و بینی او دیده شد».

- دسته ای دیگر از روایات دلالت دارند که پیامبر گرامی مسلمانان را به پیشانی نهادن بر خاک هنگام سجده فرمان می‌داد چنان که ابو صالح می‌گوید نزد ام سلمه (همسر پیامبر) رفته بودم که برادر زاده اش نیز آمد و در خانه اش نماز خواند اما هنگامی که به سجده رفت به خاک‌ها فوت نمود ام سلمه به وی گفت ای برادر زاده خاک را فوت نکن زیرا پیامبر به غلامش یسار (افلح) فرمود: تَرّب وجهک لله. [۷] «رخسار خود را برای خدا بر خاک بگذار.» واژه «ترب» از ماده «تراب» به معنای خاک است از امر رسول الله (ص) بر می‌آید که سجده بر خاک لازم است.

سیره رسول الله (ص) نشان می‌دهد که آن حضرت علاوه بر زمین بر روی چیزی که از زمین روییده نیز سجده می‌کرد. در صورتی که از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها نباشد.

- درمنابع اهل سنت ودر روایات متعدد آمده است: کان رسول الله (ص) یصلی علی الخمره پیامبر (ص) همواره بر خمره (که از لیف درخت خرما ساخته می‌شد) سجده می‌کرد.

این کلام ازعده ای از اصحاب همچون ابن عباس [۸]، عبدالله بن عمر [۹] و عائشه [۱۰] و ام سلمه [۱۱] ومیمونه [۱۲] وام سلیم [۱۳] نقل شده است. سند اکثر این روایات نیز صحیح می‌باشد [۱۴]

- همچنین در روایات متعدد دیگر آمده که آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند.

ابوسعید از صحابه رسول خدا (ص) می‌گوید: دخلت علی رسول الله (ص) و هو یصلی علی حصیره و یسجد علیه [۱۵]. به محضر پیامبر رسیدم در حاکی که ایشان برروی حصیرخویش نماز می‌گزارد وبرآن سجده می‌کرد.

- انس نیز روایت کرده: ان النبی (ص) صلی علی حصیر [۱۶]

ابن حجر عسقلانی در شرح خود بر صحیح بخاری می‌گوید: به سجاده کوچکی که از لیف خرما بافته شده باشد خمره می‌گویند…اگر بزرگ باشد آن راحصیر می‌نامند [۱۷].

* دیدگاه امام صادق علیه السلام در این باره
به همین جهت امام صادق (ع) فرمود: السجود علی الارض فریضه و علی الخمرة سنه. [۱۸] سجده بر زمین حکم الهی و سجده بر خمره سنت پیامبر (ص) است.

ایشان در جای دیگر می‌فرماید: السجود لایجوز الا علی الارض او علی ما انبتت الارض الا ما اکل او لبس. [۱۹] سجده کردن جز بر زمین و آنچه می‌رویاند غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها جایز نیست.

* صحابه بر چه چیز سجده می‌کردند؟
علاوه بر گفتار و رفتار پیامبر (ص) واهل بیت او در سجده بر روی زمین رفتار صحابه و تابعان نیز گویای سنت سجده بر زمین است.

- جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: کُنتُ اُصلّی الظُّهر مع رسول الله (ص) فآخذ قبضه من الحصی لیبرد فی کفی أضعها لجبهتی أسجد علیها لشده الحّر. [۲۰] «با رسول خدا (ص) نماز ظهر می‌گزاردم مشتی سنگ ریزه برگرفتم و در دست خود نگه می‌داشتم. تا خنک شود و هنگام سجده بر آنها پیشانی می‌گذاشتم و این به خاطر شدت گرما بود».

- نافع می‌گوید: انابن عمرکان اذا سجد و علیه العمامه یرفعها حتی یضع جبهته بالارض. [۲۱] «عبدالله بن عمر هنگام سجده دستار خود را بر می‌داشت تا پیشانی خود را بر زمین بگزارد».

* نهی پیامبر از وجود حائل بین پیشانی و زمین
محدثان اهل سنت روایاتی را آورده اند که نشان می‌دهد رسول الله (ص) کسانی را که هنگام سجده گوشه دستار خود را بین پیشانی خود و زمین قرار می‌دادند از این کار بازداشت.

- صالح سبایی می‌گوید: انّ رسول الله (ص) رأی رجلا یسجده بجنبه و قد اعتّم علی جبهته فحسر رسول الله (ص) عن جبهته. [۲۲] پیامبر گرامی (ص) شخصی را در حال سجده کنار خود مشاهده فرمود در حالی که بر پیشانی خود دستار بسته بود. پیامبر (ص) عمامه را از پیشانی وی کنار زد.

- عیاض بن عبدالله قرشی هم می‌گوید: رای رسول الله (ص) رجلا یسجد علی کور عمامته فأوما بیده: ارفع عمامتک و أوما إلی جبهته [۲۳] رسول خدا (ص) مردی را در حال سجده دید که بر گوشه عمامۀ خود سجده می‌کرد. پس به وی اشاره کرد که دستار خود را بردارد و به پیشانی او اشاره فرمود.

- ابن سعد نیز در کتاب خود می‌نویسد: کان مسروق اذا خرج یخرج بلبنه یسجد علیها فی السفینه. ۲ [۲۴] مسروق ابن اجدع هنگام مسافرت خشتی را با خود بر می‌داشت تا در کشتی بر آن سجده کند.

بنابراین همراه داشتن قطعه ای از تربت که خاک است بر خلاف نظر بعضی‌ها شرک وبدعت نیست.

* جمع بندی و نتیجه گیری
از مجموع مطالب پیش گفته بر می‌آید که سنت رسول الله (ص)، ائمه هدی (ع) و اصحاب و تابعین بر لزوم سجده کردن بر زمین و آنچه از آن می‌روید به جز خوردنی‌ها و پوشیدنی هاست و اینکه رسول خدا (ص) و اصحاب روی خاک نماز می‌خواندند مورد قبول همهٔ مذاهب است و مهر هم تکه خاکی پاک است که روی آن سجده می­شود. اگر خاک وجود نداشت می­توان بر چیزهای غیر خوراکی سجده کرد. به تعبیر دیگر ما با سجده بر زمین به خداوند سجده می‌کنیم و اساسا تمام مسلمانان جهان بر چیزی سجده می‌کنند، ولی سجده آنان برای خداست نه برای آن چیز.

مگر نه اینکه تمام نمازگزاران بر سنگهای مسجد الحرام سجده می‌کنند اما هدف از سجده آنان خداست نه سجده برای سنگ.

بنابراین همچنانکه سجده کردن بر خاک و گیاه به معنای پرستش نیست بلکه سجود و پرستش برای خدا و خضوع در برابر او تا حد خاک است سجده بر تربت که خاک پاکی است نیز چنین است.

باتوجه به آنچه بیان شد پی می‌بریم که چرا شیعیان مقید بر سجده بر خاک وسنگ یا برخی گیاهانند و بر تمام اشیا سجده نمی‌کنند زیرا چنین کاری پیروی از سنت نبوی است که بر خاک سجده می‌کردند.

=============================
۱. المنتقی من فتاوی الشیخ صالح بن فوزان، ج ۲، ص ۸۶.
۲-صحیح بخاری ج۱ ص۱۰۰ح۳۳۵، کتاب تیمم. تصحیح بن باز
۳. شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج۵ص۳۴۴، ح۶۷۴۰. .
۴. مسند احمد، ج۴ ص۳۱۷. طبرانی، ، المعجم الکبیر ج۲۲ص۳۰. احکام القران (جصاص حنفی) ح۳، ص ۲۰۹، باب السجود علی الوجه
۵. صحیح بخاری، کتاب الصلاه باب متابعه الامام، ص۲۲۸، ح ۹۴۹
۶. سنن اب داودص۱۷۳، کتاب الصلاه باب السجود علی الانف والجبهه ح۸۹۴.
۷. مسند احمد ج۶ص۳۰۱. سنن ترمذی، کتاب الصلاه باب ما جاء فی کراهیه النفح، ص۱۳۱ح۳۸۱. المستدرک، ج۱ص۲۷۱. بیهقی، احمد بن حسین، سنن کبری، ج۲ص۲۵۲.
۸. مسنداحمد ج۱ص۲۶۹.
۹. همان ج۲ص۹۲
۱۰. همان ج۶ص۱۴۹و۱۷۹و۲۰۹
۱۱. همان ج۶ص۳۰۲
۱۲. همان ج۶ص۳۳۰. صحیح بخاری ج۱ص۱۱۶، کتاب الصلاه، باب۲۱ الصلاه علی الخمره ح۳۸۱.
۱۳. همان ج۶ص۳۷۷.
۱۴. مجمع الزوائد ج۲ص۵۷و۵۸
۱۵. مسند احمد ج۳ص۵۲
۱۶. مسند احمدج۳ص۱۷۹
۱۷. فتح الباری، ج۱ص۳۶۴
۱۸. شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج۵ص۳۴۵، ح۶۷۴۶.
۱۹. همان، ص ۳۴۴، ح۶۷۴۰
۲۰. المستدرک ج۱ص۱۹۵.
۲۱. بیهقی سنن کبری، ج ۲، ص ۱۰۴ باب الکشف عن السجده فی السجود. .
۲۲. همان، ص۱۰۵
۲۳. همان
۲۴. الطبقات الکبری، ج۶ص۷۹.
منبع :پایگاه اطلاع رسانی حج