پایگاه مذهبی دارالصادقیون

نام رحمان بعد از نام «اللَّه» گسترده ترین مفهوم را در میان نام های پروردگار دارد.

از آن جا که این سوره بیانگر انواع نعمت ها و مواهب بزرگ الهی است؛ با نام مقدس «رحمان» که رمزی از رحمت واسعه او است، آغاز می شود.

چرا که اگر صفت «رحمانیت» او نبود؛ این چنین خوان نعمت را برای دوست و دشمن نمی گستراند. لذا می فرماید خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود: «عَلَّمَ الْقُرْآنَ». به این ترتیب نخستین و مهم ترین نعمت را همان «تعلیم قرآن» بیان می کند و جالب این که بیان نعمت «تعلیم قرآن» را حتی قبل از مسئله «خلقت انسان» و «تعلیم بیان» ذکر کرده است. 

در حالی که از نظر ترتیب طبیعی باید نخست اشاره به مسئله آفرینش انسان، و بعد نعمت تعلیم بیان و سپس نعمت تعلیم قرآن شود. اما عظمت قرآن ایجاب کرده که بر خلاف این ترتیب طبیعی نخست از آن سخن گوید.

به هر حال نام رحمان بعد از نام «اللَّه» گسترده ترین مفهوم را در میان نام های پروردگار دارد. زیرا می دانیم خداوند دارای دو رحمت است: «رحمت عام» و «رحمت خاص» نام رحمان اشاره به رحمت عام او است که همگان را شامل می شود و نام رحیم اشاره به رحمت خاص او است که مخصوص اهل ایمان و طاعت است.

 شاید به همین دلیل نام رحمان بر غیر خدا هرگز اطلاق نمی شود(مگر این که با کلمه «عبد» همراه باشد) ولی وصف «رحیم» به دیگران نیز گفته می شود؛ چرا که هیچ کس دارای رحمت عام جز او نیست. اما رحمت خاص هر چند به صورت ضعیف در میان انسان ها و موجودات دیگر نیز وجود دارد. 

بنابراین، خداوند سبحان این سوره را افتتاح به این اسم نمود؛ برای این که بندگان بدانند که تمام نعمت هایی که در این سوره توصیف نموده، از رحمتی صادر شده که شامل همه مخلوقات او می شود. و چند آیه ابتدای سوره نیز از جمله آن نعمت ها است که از رحمت واسعه او سرچشمه می گیرد. به همین جهت مناسب آمد که در این سوره نعمت های عمومی را به رخ بکشد. چه نعمت های دنیایی مؤمن وکافر را و چه نعمت های آخرتی مؤمن را. چون نام رحمان دلالت بر رحمت عمومی خدا داشت؛ در اول این سوره واقع شد که در آن انواع نعمت های دنیوی و اخروی که مایه انتظام عالم انس و عالم جن است ذکر شده است.

 پی نوشت :
(تفسیر نمونه، ج 23، ص 97؛ ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 24، ص 61)

 منبع:jamnews.ir