پایگاه مذهبی دارالصادقیون

دعا کردن، همراه و همرنگ شدن با کلّ هستى است. طبق آیات قرآن، تمام هستى در تسبیح و قنوت هستند «کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (بقره، 116) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نیاز دارند «یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (الرحمن، 29) پس ما نیز از او درخواست کنیم تا وصله ‏ى ناهمگون هستى نباشیم.

وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُۆْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (بقره ـ 186)

و هر گاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزدیکم دعاى نیایشگر را آنگاه که مرا مى‏ خواند پاسخ مى‏ گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد که به رشد رسند.

در مقاله قبل که آیه 186 سوره بقره را مطرح کردیم نکاتی از این آیه را تذکر دادیم .

در ادامه، نوشتار زیر را که تکمیل کننده مباحث گذشته است تقدیم می داریم:

 نکته‏ های آیه 186 سوره مبارکه بقره
مفهوم واقعى دعا
پس از آنکه دانستیم که دعا در مورد نارسایی هاى قدرت ما است، نه در مورد توانایى و قدرت، و به عبارت دیگر دعاى مستجاب دعائى است که به مضمون" أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ" (سوره نمل آیه 62) به هنگام اضطرار و عقیم ماندن تمام تلاش ها و کوشش ها انجام گیرد، روشن مى‏شود که مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است که از دائره قدرت انسان بیرون باشد ، آن هم از کسى که قدرتش بى‏پایان و هر امرى براى او آسان است. ولى این درخواست نباید تنها از زبان انسان صادر شود، بلکه از تمام وجود او برخیزد و زبان در این قسمت نماینده و ترجمان تمام ذرات وجود انسان و اعضا و جوارح او باشد.

 شرائط اجابت دعا
توجه به کیفیت این شرایط نیز روشنگر حقایق تازه‏اى در زمینه مسأله به ظاهر بغرنج دعا است، و اثر سازنده آن را آشکار مى‏سازد .

در روایات اسلامى شرایطى بر استجابت دعا مى ‏خوانیم از جمله:

1- براى اجابت دعا باید قبل از هر چیز در پاکى قلب و روح کوشید و از گناه توبه کرد ، خودسازى نموده و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: " مبادا هیچ یک از شما از خدا تقاضایى کند مگر اینکه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پیامبر و آل او بفرستد بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) کند ، سپس دعا نماید. (سفینة البحار ، جلد اول ، صفحه 448 و 449)

2- در پاکى زندگى از اموال غصب و ظلم و ستم بکوشد، و تغذیه او از حرام نباشد. از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده: " کسى که دوست دارد دعایش مستجاب گردد باید غذا و کسب خود را پاک کند." (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)

3- از مبارزه با فساد و دعوت بسوى حق خود دارى نکند، زیرا آنها که امر بمعروف و نهى از منکر را ترک مى‏گویند دعاى مستجابى ندارند، چنان که از پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله نقل شده: " باید امر به معروف و نهى از منکر کنید و الا خداوند بدان را بر نیکان شما مسلط مى ‏کند و هرچه دعا کنند مستجاب نخواهد شد"! (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)

4- عمل به پیمان هاى الهى- ایمان و عمل صالح و امانت و درستکارى یکى دیگر از شرائط استجابت دعا است. زیرا آن کس که به عهد خویش در برابر پروردگارش وفا نکند نباید انتظار داشته باشد که مشمول وعده اجابت دعا از ناحیه پروردگار باشد.

کسى نزد امیر مۆمنان على علیه السلام از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت : با اینکه خداوند فرموده : دعا کنید من اجابت مى‏کنم، چرا ما دعا مى‏کنیم و به اجابت نمى‏رسد؟! اما در پاسخ فرمود: " قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده (لذا دعایتان مستجاب نمى‏شود):

1- شما خدا را شناخته‏اید اما حق او را ادا نکرده‏اید، به همین دلیل شناخت شما سودى به حالتان نداشته!.

2- شما به فرستاده او ایمان آورده‏اید سپس با سنتش به مخالفت برخاسته ‏اید . پس ثمره ایمان شما کجا است؟

3- کتاب او را خوانده‏اید ولى به آن عمل نکرده ‏اید، گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم سپس به مخالفت برخاستید!

4- شما مى ‏گوئید از مجازات و کیفر خدا مى ‏ترسید، اما همواره کارهایى مى‏کنید که شما را به آن نزدیک مى‏ سازد ...

5- مى‏ گوئید به پاداش الهى علاقه دارید اما همواره کارى انجام مى ‏دهید که شما را از آن دور مى ‏سازد ...

6- نعمت خدا را مى‏ خورید و حق شکر او را ادا نمى‏ کنید.

7- به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (و شما طرح دوستى با او مى‏ریزید) ادعاى دشمنى با شیطان دارید اما عملاً با او مخالفت نمى‏ کنید.

8- شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده‏ اید ... با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ در حالى که خودتان درهاى آن را بسته‏ اید؟

تقوا پیشه کنید، اعمال خویش را اصلاح نموده ، امر به معروف و نهى از منکر کنید تا دعاى شما به اجابت برسد". (سفینة البحار ج 1- صفحه 448 و 449)

این حدیث پر معنى با صراحت مى‏ گوید: وعده خداوند به اجابت دعا یک وعده مشروط است نه مطلق، مشروط به آنکه شما به وعده ‏ها و پیمان هاى خود عمل کنید در حالى که شما از 8 راه ، پیمان شکنى کرده‏اید و اگر به این پیمان شکنى پایان دهید دعاى شما مستجاب مى‏شود.

5- دیگر از شرائط استجابت دعا توأم گشتن آن با عمل و تلاش و کوشش است.

در کلمات قصار امیر مۆمنان على علیه السلام مى ‏خوانیم:" دعا کننده بدون عمل و تلاش مانند تیرانداز بدون "زه" است"!(نهج البلاغه- حکمت 337)

بنابراین معناى دعا، ترک کسب و کار نیست، بلکه توکّل به خداوند همراه با تلاش است‏.

 تذکر یک نکته مهم:
عدم استجابت دعاى ما به خاطر شرک یا جهل ماست. در تفسیر المیزان مى‏خوانیم که خداوند در این آیه مى‏فرماید: «أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ» خودم اجابت مى ‏کنم دعا کننده‏اى را که فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام، از من طلب خیر کند.

پس اگر دعا مستجاب نشد، یا به جهت آن است که ما از خداوند خیر نخواسته‏ ایم و در واقع براى ما شرّ بوده و یا اگر واقعاً خیر بوده، خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نکرده ‏ایم و همراه با استمداد از غیر بوده است و یا اینکه استجابت درخواست ما، به مصلحت ما نباشد که به فرموده روایات، در این صورت به جاى آن بلایى از ما دور مى‏شود و یا براى آینده ما یا نسل ما ذخیره مى‏شود و یا در آخرت جبران مى‏گردد.

 خلاصه سخن آنکه:
مجموع شرایط پنجگانه فوق روشنگر این واقعیت است که دعا ، نه تنها نباید جانشین اسباب طبیعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلکه براى اجابت آن باید در برنامه ‏هاى زندگى دعا کننده دگرگونى کلى به عمل آمده ، روحیات شخص، نوسازى شود و در اعمال پیشین تجدید نظر گردد.

=================================
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج 1
نهج البلاغه- حکمت 337
سفینة البحار ج 1