پایگاه مذهبی دارالصادقیون

غبطه خوردن کمال، ولى حسد ورزیدن نقص است. زکریّا علیه السلام با دیدن مقام مریم علیهاالسلام شیفته شد و غبطه خورد و دست به دعا برداشت.

هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء (آل عمران ـ 38)

آنجا [بود که‏] زکریا پروردگارش را خواند [و] گفت: «پروردگارا، از جانب خود، فرزندى پاک و پسندیده به من عطا کن، که تو شنونده دعایى.»

فَنَادَتْهُ الْمَلآئِکَةُ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرَابِ أَنَّ اللّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیَـى مُصَدِّقًا بِکَلِمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَسَیِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِیًّا مِّنَ الصَّالِحِینَ (آل عمران ـ 39)

پس در حالى که وى ایستاده [و] در محراب [خود] دعا مى‏ کرد، فرشتگان، او را ندا دردادند که: خداوند تو را به [ولادت‏] یحیى- که تصدیق کننده [حقانیت‏] کلمة اللَّه [عیسى‏] است، و بزرگوار و خویشتندار [پرهیزنده از زنان‏] و پیامبرى از شایستگان است- مژده مى‏دهد.

این آیات گوشه‏اى از زندگى پیامبر الهى، زکریا را در ارتباط با داستان مریم بیان مى‏کند.

سابقاً گفتیم، همسر زکریا و مادر مریم خواهر یکدیگر بودند و اتفاقاً هر دو در آغاز، نازا و عقیم بودند، هنگامى که مادر مریم از لطف پروردگار، صاحب چنین فرزند شایسته‏اى شد و زکریا اخلاص و سایر ویژگی هاى شگفت‏ آور او را دید، آرزو کرد که او هم صاحب فرزندى پاک و با تقوا همچون مریم شود، فرزندى که چهره‏اش آیت و عظمت خداوند گردد.

با اینکه سالیان درازى از عمر او و همسرش گذشته بود، و از نظر معیارهاى طبیعى بسیار بعید به نظر مى ‏رسید که صاحب فرزندى شود، ولى ایمان به قدرت پروردگار و مشاهده وجود میوه‏ هاى تازه در غیر فصل، در کنار محراب عبادت مریم، قلب او را لبریز از امید ساخت که شاید در فصل پیرى، میوه فرزند بر شاخسار وجودش آشکار شود.

به همین دلیل هنگامى که مشغول نیایش بود از خداوند تقاضاى فرزند کرد، و آنگونه که قرآن در نخستین آیه فوق مى‏ گوید: "در این هنگام زکریا پروردگار خویش را خواند و گفت: پروردگارا! فرزند پاکیزه‏اى از سوى خودت به من (نیز) عطا فرما که تو دعا را مى‏ شنوى" و اجابت مى ‏کنى."

در این موقع فرشتگان به هنگامى که او در محراب ایستاده و مشغول نیایش بود، وى را صدا زدند که خداوند تو را به یحیى بشارت مى‏ دهد، در حالى که کلمه خدا (حضرت مسیح) را تصدیق مى‏کند و آقا و رهبر خواهد بود، و از هوى و هوس بر کنار و پیامبرى از صالحان است‏. (آل عمران، آیه 39)

قانون ازدواج، یک قانون فطرى است و در هیچ آیینى ممکن نیست حکمى بر خلاف این قانون فطرى، تشریع گردد، بنابراین نه در آیین اسلام و نه در هیچ آیین دیگرى ترک ازدواج، کار خوبى نبوده است

نه تنها خداوند اجابت دعاى او را به وسیله فرشتگان خبر داد، بلکه پنج وصف از اوصاف این فرزند پاکیزه را بیان داشت:

نخست اینکه او به بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ حضرت مسیح علیه السلام ایمان مى ‏آورد، و با ایمان و حمایت از او سبب تقویت مسیح مى‏ گردد.

دوم اینکه او مقام سیادت و رهبرى از نظر علم و عمل خواهد داشت.

سوم اینکه او خود را از هوى و هوس هاى سرکش و آلودگى به دنیا پرستى حفظ مى ‏کند، این معنى از واژه "حصورا" استفاده مى‏شود.

واژه "حصور" از "حصر" به معنى حبس گرفته شده است، در اینجا به معنى کسى است که خود را از هوى و هوس، منع کرده است.

این واژه گاه به معنى کسى که خوددارى از ازدواج مى‏ کند نیز آمده به همین دلیل جمعى از مفسران آن را به همین معنى تفسیر کرده ‏اند، و در پاره‏اى از روایات نیز به آن اشاره شده است. (در ادامه همین نوشتار در این مورد توضیحاتی را خواهیم داد.)

چهارم و پنجم اینکه او پیامبر بزرگى خواهد بود (توجه داشته باشید که "نبیاً" به صورت نکره آمده که در اینجا براى عظمت است) و از صالحان و شایستگان خواهد بود.

 لغات مورد بحث:
1ـ "ذریة" در اصل به معنى فرزندان کوچک است، گاه به اولاد بزرگ نیز گفته مى‏شود، این واژه هر چند در اصل معنى جمعى دارد، ولى بر مفرد هم اطلاق مى ‏گردد (مفردات راغب) ضمناً "طیبة" به صورت مونث آمده با اینکه حضرت زکریا تقاضاى پسر کرده بود، این به خاطر مراعات ظاهر لفظ ذریة است.

2ـ سیدا: مأخوذ از سواد شخص است، و گفته شده که به معنى مالک سواد اعظم یعنى شهر بزرگ است و اطاعت او واجب است، و این در صورت مقید بودن آن است، و اگر مطلق باشد به معنى خداوند متعال است.

3ـ حصورا: یعنى کسى که از مجامعت خوددارى مى‏ کند، و کسى که سر خود را پنهان مى‏کند نیز حصور خوانده شده است.

یک نکته: آیا ترک ازدواج فضیلت است؟
نخستین سوالى که در اینجا پیش مى‏آید این است که اگر "حصورا" به معنى "ترک کننده ازدواج" باشد آیا این عمل براى انسان امتیازى محسوب مى‏شود که درباره "یحیى" آمده است؟

در پاسخ باید گفت: اولا هیچ گونه دلیل قاطعى بر اینکه منظور از "حصور" در آیه ترک کننده ازدواج است، در دست نیست. و روایتى که در این زمینه نقل شده از نظر سند مسلم نمى‏باشد.

هیچ بعید نیست که حصور در آیه به معنى ترک کننده شهوات و هوس ها و دنیا پرستى و صفتى همانند زهد بوده باشد.

ثانیا ممکن است یحیى نیز همانند عیسى بر اثر شرایط خاص زندگى و اجبار به سفرهاى متعدد براى تبلیغ آیین خدا ناچار به مجرد زیستن بوده است.

این یک قانون کلى براى همه نمى‏تواند باشد و اگر خداوند او را به این صفت مى‏ستاید، به خاطر این است که او بر اثر شرایط خاصى ازدواج نکرد ولى در عین حال توانست خود را از گناه حفظ کند و به هیچ وجه آلوده نشود.

به طور کلى قانون ازدواج، یک قانون فطرى است و در هیچ آیینى ممکن نیست حکمى بر خلاف این قانون فطرى، تشریع گردد، بنابراین نه در آیین اسلام و نه در هیچ آیین دیگرى ترک ازدواج، کار خوبى نبوده است.

به هرحال با اینکه بعضى «حَصُوراً» را به معناى ترک ازدواج یحیى به خاطر مسافرت ‏هاى زیاد دانسته ‏اند، ولى امام باقر علیه السلام مى‏ فرماید: عفّت یحیى باعث شد تا ازدواج نکند و از زنان کناره بگیرد. (تفسیر مجمع البیان)
 
پیام‏های آیه 38:
1ـ حالات انسان و ساعات دعا، در استجابت آن موثّر است. «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا»

2ـ غبطه خوردن کمال، ولى حسد ورزیدن نقص است. زکریّا علیه السلام با دیدن مقام مریم علیها السلام شیفته شد و غبطه خورد و دست به دعا برداشت. «هُنالِکَ دَعا»

3ـ زن مى ‏تواند پیامبر خدا را تحت تأثیر قرار دهد. «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا»

4ـ مشاهده ‏ى کمالات دیگران، زمینه‏ ى درخواست کمالات و توجّه انسان به خداوند است. «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا»

5ـ درخواست فرزند و نسل پاک، سنّت و روش انبیاست. «هَبْ لِی»، «ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً»

6ـ ارزش ذریّه و فرزندان، به پاکى آنهاست. «ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً»

7ـ در دعا باید از خداوند تجلیل کرد. «إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ»

پیام‏های آیه 39:
1ـ دعاى خالصانه از قلب پاک مستجاب مى ‏شود. «دَعا زَکَرِیَّا»، «فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ»

2ـ نماز، در ادیان پیشین نیز بوده است. «یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ»

3ـ مِحراب مسجد، از قداست خاصّى برخوردار است؛ محل نزول مائده آسمانى «وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً» و استجابت دعا. «فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ»، «فِی الْمِحْرابِ»

4ـ نماز، زمینه‏ ى نزول فرشتگان است. «فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ»

5ـ اراده‏ ى خداوند بر هر چیزى غلبه دارد. پیرىِ پدر و عقیمىِ مادر، مانع فرزند دار شدن نیست.«أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیى‏»

6ـ گاهى نامگذارى افراد از طرف خداست. «یُبَشِّرُکَ بِیَحْیى‏»

7ـ فرزند از نعمت‏ها و بشارت‏هاى الهى است. «یُبَشِّرُکَ بِیَحْیى‏»

8ـ انبیاء یکدیگر را تصدیق مى‏کنند. «مُصَدِّقاً بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ»

9ـ حضرت عیسى نشانه‏اى از قدرت خداست، نه فرزند خدا. «بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ»

10ـ خداوند از آینده هر کس خبر دارد. «سَیِّداً وَ حَصُوراً وَ نَبِیًّا»

11ـ عفّت و کنترل تمایلات جنسى، مورد ستایش خداوند است. «حَصُوراً»

منابع:
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور، ج 2
تفسیر نمونه، ج 2
تفسیر هدایت، ج