پایگاه مذهبی دارالصادقیون

در مورد طریقه محاسبه ثواب در جهان آخرت باید متذکر شویم که:

اولاً: وزن[1] (مقدار) ثواب اعمال در روز قیامت تطبیق براعمال است ، به این معنا که هر شخصی پاداش نیکش به مقدار حقی است که عمل او مشتمل بر آن است، در نتیجه اگر اعمال شخصی به هیچ مقداری از حق مشتمل نباشد از عملش جز هلاکت و عقاب بهره و ثمره‌ای عایدش نمی‌شود.

ثانیاً: برای هر انسانی میزان‌های متعددی است که هر کدام از عمل‌هایش با یکی از آنها سنجیده می‌شود ، و ‌میزان هر عملی همان مقدار حقی است که عمل مشتمل بر آن است، مثلاً حق در نمازش، نماز واقعی و جامع همه اجزاء و شرایط است، و حق در زکاتش، زکات جامع شرایط است، خلاصه، حق در نماز، غیر حق در روزه و زکات و حج و امثال آن است. (ترجمه تفسیر المیزان، ج 8، ص 10 الی 15، با تلخیص).

آن چه که از روایات هم برداشت می‌شود، محاسبه ثواب در جهان آخرت بستگی به عواملی دارد:

1. کیفیت عمل: یک وقت عمل خیر از شخصی صادر می‌شود که از نظر ایمان، شناخت، آگاهی و اخلاص در سطح بالایی قرار دارد، بدون شک چنین عملی از ارزش بسیار والایی برخوردار است. و گاه از شخصی که از نظر علم و آگاهی و اخلاص در سطح پایین تری قرار دارد، عملی سر می‌زند، طبیعی است که چنین عملی از ارزش و ثواب پایین‌تری برخوردار می‌باشد.

از حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل می‌کنند: هنگامی که حج گذار با رحل و توشه پاکیزه از خانه بیرون رود و پا در رکاب نهد، پس اللهم لبیک سر دهد، منادی از آسمان ندا دهد که لبیک، سعدیک، زاد و توشه تو حلال و مرکبت نیز حلال و حجت مقبول است، و وزر و وبالی بر تو نیست. و آن گاه که با زاد و توشه آلوده به حرام خارج گردد و پای در رکاب گذارد، و ندای لبیک، سر دهد، منادی از آسمان بانگ برآورد که لا لبیک و لا سعدیک زاد، و توشه‌ات حرام و حجت مایه وزر و وبال است، نه مقبول حق.[2]

محمد بن حمران از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت کرده که فرمود: هر کس با اخلاص بگوید: (لا اله الا الله)، داخل بهشت خواهد شد. و اخلاص در کلمة توحید به این است که شهادت دادن به یگانگی پروردگار، او را از معاصی باز دارد.[3]

2. زمان عمل
زمان عمل از نظر ارزش دادن به عمل نیز مؤثر است، مثلاً اذکار و اورادی را شخص در شب و روز جمعه یا شب و روز عرفه و نماز اوّل وقت و امثال آن می‌خواند، با همان اذکار در دیگر شبها و ورزها و نماز غیر اول وقت، از نظر ثواب برابری ندارد، زیرا در روایات برای دعا و عبادات زمانهای یاد شده، ثواب های مضاعف ذکر شده است.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید:
برتری نماز در اوّل وقت، مانند برتری آخرت بر دنیاست.[4]

3. مکان عمل: مکان عمل نیز به عبادت ارزش مضاعف می‌بخشد.
حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: ثواب نماز در مسجد من مانند ثواب هزار نماز در غیر این مسجد است، مگر مسجد الحرام، زیرا ثواب نماز در مسجد الحرام معادل ثواب هزار نماز در مسجد من است.[5]

4. ولایت: در روایات بسیار ـ در حد تواتر ـ نقل شده که هر کس ولایت اولیاء خدا و امامت و رهبری حضرت علی ـ علیه السّلام ـ و امامان بر حق را نپذیرد، عبادت او ـ هر چند با تمام شرایط و مستحبات باشد ـ قبول نمی‌گردد.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ به یکی از اصحابش به نام میسر فرمود: احترام کدام مکانی از همه بیشتر است؟ میسر: خدا و رسول و فرزندانش بهتر می‌دانند.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : ای میسر! بین حجر الاسود و مقام ابراهیم (در کنار کعبه) باغی از باغ‌های بهشت است، و بین قبر رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ و مقبره باغی از باغ‌های بهشت است، سوگند به خدا اگر خداوند به بنده‌ای از بندگانش هزار سال عمر بدهد و او در این دو مکان مقدس، هزار سال خدا را عبادت کند، آنگاه مظلومانه در بسترش کشته شود، ولی خدا را بدون ولایت ما، قبول امامت ما، ملاقات نماید، بر خدا سزاوار امت که او را با صورت در آتش دوزخ واژگون سازد.[6]

4. کمیت عمل: هر چند میزان اعمال خیر بیشتر باشد اجر و ثواب بیشتری در قیامت برای او محاسبه می‌شود.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: هر کس دو بار به مکه معظمه مشرف شود و اعمال حج را بجا آورد، تا زنده است در خیر و سعادت می‌باشد.[7]

لفظ ثواب در قرآن
در چند آیه از آیات قرآن مجید لفظ ثواب ذکر شده است:
«وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ کِتاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ»[8]

ترجمه: سعی و کوشش انسان هیچ گاه ضایع نمی‌شود، اگر هدف کسی تنها نتیجه‌های مادی و دنیوی باشد و همانند بعضی از رزمندگان احد تنها به خاطر غنیمت تلاش کند، بالاخره‌ بهره‌ای از آن بدست می‌آورد، امّا اگر هدف عالی‌تر بود و کوشش‌ها در مسیر حیات جاویدان و فضایل انسانی به کار افتاد، باز به هدف خواهد رسید. بنابراین حالا که رسیدن به دنیا یا آخرت هر دو نیازمند به کوشش است، پس چرا انسان سرمایه‌های وجودی خود را در مسیر دوّم که یک مسیر عالی و پایدار است، به کار نیندازد؟

«مَنْ کانَ یُرِیدُ ثَوابَ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ کانَ اللَّهُ سَمِیعاً بَصِیراً»[9]
کسی که از زندگی پاداش دنیوی را بخواهد، باید بداند پاداش دنیا و آخرت هر دو نزد خداست، شنوا و بینا بودن صفت خداست. مراد از ثواب دنیا و آخرت، سعادت دنیا و آخرت با هم باشد و آن، هم نزد خداست، پس بندة خدا باید به درگاه او تقرب بجوید، حتی آن هم که سعادت دنیا و پاداش مادی را در نظر دارد، باید از خدای تعالی بخواهد. چون سعادت دنیا و آخرت از غیر مسیر تقوا برای انسان حاصل نمی‌شود، و تقوی هم جز از طریق عمل به احکام دین برای او حاصل نمی‌گردد، پس این نیست مگر، سعادت حقیقی بشر و با این حال دیگر چگونه تصور دارد که کسی جز از طریق خداوندی به ثواب و پاداشی برسد؟ با این که تنها او سمیع و بصیر است، از حاجت خلق با خبر و بینا و دعای آن را شنوا است.[10]

بعضی از ‌آیات که کلمه ثواب در آنها ذکر شده است:
آل عمران / 148 و 149؛ کهف / 31 و 44 و 46؛ مریم / 76؛ قصص / 80؛ مطففین / 36.

پی نوشت ها:
[1]. اعراف/8: و وزن کردن، در آن روز حق است. کسانی که میزان های آن ها سنگین است، همان رستگارانند.
[2] . الحج فی السنة، تحقیق معاونیة شؤون التعلیم و البحوث الاسلامیه فی الحج، نشر اداری، چاپ اول، محرم 1417 هـ .ق، ناشر المشعر، ص 42.
[3] . صدوق؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات صدوق، چاپ دهم، 1367، ص 19.
[4] . محمدی اشتهاردی، محمد؛ نماز از دیدگاه قرآن و عترت، ناشر انتشارات نبوی، چاپ چهارم، چاپ نهضت، تابستان 1375.
[5]. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، 1409 هـ ق، ج5، ص 280، حدیث 6548.
[6]. همان، ج1، ص 123، باب 12.
[7] . حر عاملی، محمد؛ وسائل الشیعه، قم، ال البیت، 1409 هـ ق، ج11، ص 129.
[8]. آل عمران/ 145.
[9]. نساء/ 134.
[10]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی، قم، جامعه مدرسین، ج5، ص 169.