پایگاه مذهبی دارالصادقیون

کسانی که در شرف ازدواج و در پی یافتن همسری مناسب هستند و در پی آن به فکر تربیت فرزندان مفیدی برای جامعه خویش اند باید همواره این نکته را بخاطر داشته باشند که از عوامل مۆثر و مهم در تربیت فرزندان وراثت است. پس مهم است که دختر یا پسر چه کسی را برای نقش پدری یا مادری فرزندانشان انتخاب می کنند.

در تعریف آن گفته‌اند: «وراثت عبارت است از انتقال صفات و خصوصیات جسمانی و روانی و حالات و ویژگی‌های اخلاقی، رفتاری از پدر و مادر و یا خویشاوندان و اجداد به نسل‌های بعدی».(حجتی، سید محمد باقر، اسلام و تعلیم و تربیت، ص 79)

آیاتی در قرآن کریم تأثیر وراثت در تربیت را تأیید می‌نماید به عنوان مثال آمده است:

(إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً). انسان/ 2؛
ترجمه: ما انسان را از نطفه‌ای اندر آمیخته آفریدیم تا او را بیازماییم و وی را شنوا و بینا گردانیدیم.

در آیه دیگری در سوره نوح آمده:

(وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً،ِانَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّاراً) نوح/ 27 ـ 26؛ ترجمه: و نوح گفت: «پروردگارا، هیچ کس از کافران را بر روى زمین مگذار، چرا که اگر تو آنان را باقى گذارى، بندگانت را گمراه می‌کنند و جز پلیدکارِ ناسپاس نزایند.

در آیه ذکر شده هم به نقش تأثیرگذار وراثت و هم به نقش محیط اشاره شده است، زیرا قوم نوح نسل اندر نسل کافر بودند و دیگر امیدی به هدایت آن‌ها نبود و هم اینکه محیط آنان فاسد و گمراه کننده بود. لذا حضرت نوح به وجود آمدن نسلی صالح از آن‌ها را نفی می‌کند.

برخی وراثت‌ها مثل کوری و دیوانگی، به صورت دائم و سرنوشت قطعی فرد خواهد بود که نه تعالیم انبیاء آنها را عاقل می‌کند و نه روش‌های طبی و تربیتی. ولی بعضی از وراثت‌ها به صورت زمینه مساعد به فرزندان منتقل می‌شود و شرایط رحم علت معدّه خواهد بود. مثل حالات نفسانی، و ملکات خوب و بد والدین که هر کدام زمینه مساعدی برای فرزندان خواهد بود. بنابراین قسمت اعظم شالوده شخصیت یک فرد در شکم مادر مشخص می‌گردد و پس از تولد نقش خانواده در تربیت خیلی مۆثر است.( فلسفی، محمدتقی، کودک از نظر وراثت و تربیت، ص 138.)

سعادت یا شقاوت؛ رشد یا سرکوب شدن توان‌مندی‌های انسان، جمع مکنیه عوامل موروثی در رحم مادر و عوامل تربیتی و محیط اجتماعی و اراده خود افراد است. البته چون وراثت نقش زمینه‌ساز و مستقیم برای تربیت را دارد راه تربیت را برای بقیه عوامل آسانتر می‌کند.

این ویژگی‌ها و خصوصیات به نحو اقتضا در جهت بالندگی یا سرکوب توان‌مندی‌ها تأثیر گذار است. برای تربیت انسان و کمک به رشد قابلیت‌هایش اولین گام انتخاب همسر است. و این به آن معنا است که تربیت فرزند، قبل از انعقاد نطفه آغاز و در دوران بارداری و تولد و کودکی و دوره‌های بعدی ادامه دارد. اگر همسر انسان از خانواده‌ای تربیت شده باشد، صفات موروثی او بستری برای تربیت صحیح فراهم خواهد ساخت. و دیگر اینکه فرزند را بهتر تربیت می‌کند. تأثیر وراثت در تربیت و رشد توان‌مندی‌های انسان از چنان نقش عظیمی برخوردار است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:

«تَزَوَّجُوا فِی الْحُجْزِ الصَّالِحِ‏ فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسَّاس‏» (مکارم الأخلاق، ص 197)
ترجمه: با خانواده خوب و شایسته وصلت کنید زیرا ژن اثر دارد.

امام علی (علیه السلام) درباره شرافت نسبی انبیاء آورده‌اند:
«فَاسْتَوْدَعَهُمْ فِی أَفْضَلِ مُسْتَوْدَعٍ وَ أَقَرَّهُمْ فِی خَیْرِ مُسْتَقَرٍّ تَنَاسَخَتْهُمْ کَرَائِمُ الْأَصْلَابِ إِلَى مُطَهَّرَاتِ الْأَرْحَامِ کُلَّمَا مَضَى مِنْهُمْ سَلَفٌ قَامَ مِنْهُمْ بِدِینِ اللَّهِ خَلَفٌ حَتَّى أَفْضَتْ کَرَامَةُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ إِلَى مُحَمَّدٍ صلى ‏الله ‏علیه ‏وآله فَأَخْرَجَهُ مِنْ أَفْضَلِ الْمَعَادِنِ مَنْبِتاً وَ أَعَزِّ الْأُرُومَاتِ مَغْرِساً مِنَ الشَّجَرَةِ الَّتِی صَدَعَ مِنْهَا أَنْبِیَاءَهُ وَ انْتَخَبَ مِنْهَا أُمَنَاءَهُ عِتْرَتُهُ خَیْرُ الْعِتَرِ وَ أُسْرَتُهُ خَیْرُ الْأُسَرِ وَ شَجَرَتُهُ خَیْرُ الشَّجَر.» (نهج البلاغه،خطبه /93)

پروردگار بزرگ پیامبران را در عالیترین و برترین امانتگاه ها و جایگاه ها امانت نهاده آنان را از صلب‏هاى نیکو به زهدانهاى پاک و منزه انتقال داد. هرگاه یکى از آنان دعوت حق را لبیک مى‏فرمود. دیگرى پس از او براى ابلاغ رسالت و نشر آن قیام میکرد. قرنها بدینسان گذشت تا این که کار نشر دین از جانب یزدان پاک و بى همتا به خاتم رسولان الهى حضرت «محمد» رسید. پروردگار او را نیز از عالیترین معدن‏ها و عزیزترین زهدانها به رویاند.

او را از همان درخت پاک و عزیزى رویاند که پیامبران دیگر از آن پرورش یافته بودند، «عترته خیر العتر، و اسرته خیر الاسر و شجرته خیر الشجر، نبتت فى حرم، و بسقت فى کرم، لها فروع طوال، و ثمرة لاتنال ، فهو امام من اتقى، و بصیرة من اهتدى، سراج لمع ضوء، و شهاب سطع نوره...» خاندان او از بهترین خاندانها هستند، بستگانش از خوبترین خویشاوندان شجره او پر ثمره‏ترین شجره‏هاست.

امام علی (علیه السلام) در سخنانی روشن اهمیت وراثت در شکل‌گیری شخصیت انسان را یادآور شده و می‌فرماید:

«إِذَا کَرُمَ [أُکْرِمَ‏] أَصْلُ‏ الرَّجُلِ‏ کَرُمَ مَغِیبُهُ وَ مَحْضَرُهُ».غررالحکم ص 294
وقتی اصل و ریشه انسان خوب و شریف باشد نهان و آشکارش خوب و شریف است.
برای تربیت انسان و کمک به رشد قابلیت‌هایش اولین گام انتخاب همسر است. و این به آن معنا است که تربیت فرزند، قبل از انعقاد نطفه آغاز و در دوران بارداری و تولد و کودکی و دوره‌های بعدی ادامه دارد. اگر همسر انسان از خانواده‌ای تربیت شده باشد، صفات موروثی او بستری برای تربیت صحیح فراهم خواهد ساخت. و دیگر اینکه فرزند را بهتر تربیت می‌کند

آن حضرت وراثت را بستری می‌دانند که خوی‌ها و رفتارهای آدمی را سامان می‌دهد و بی‌شک رشد بسیاری از توان‌مندی‌های انسان در گرو همین وراثت است. به عنوان مثال در سخنان ایشان آمده که از عوامل رشد توان‌مندی تواضع و هم سطح دانستن خویش با مردمان و همچنین خلق خوش با دیگرن وراثت است حضرت می‌فرماید:

«إِنَّ مُوَاسَاةَ الرِّفَاقِ‏ مِنْ کَرَمِ الْأَعْرَاقِ»
ترجمه: به راستی مواسات با دوستان و یکسان گرفتن خود با آنان از نیکویی اصل و ریشه و وراثت است.

امام علی (علیه السلام) در جای دیگر می‌فرماید:
«أَطْهَرُ النَّاسِ‏ أَعْرَاقاً أَحْسَنُهُمْ أَخْلَاقاً».
ترجمه: نیکوترین مردمان از نظر اخلاق، پاک ترین مردمانند از نظر اصل و ریشه و وراثت.

عامل بعدی پس از گزینش همسر، توجه به مراقبت‌های لازم در هنگام انعقاد نطفه است که در جسم و روح فرزند، صحت و سلامتی و حتی چهره‌اش نیز تأثیر شگرفی دارد. دین اسلام در این باره سفارشات فراوانی دارد که در یک سفارش مفصّلی که از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به امام علی (علیه السلام) شده و در آن از زمان و مکان و چگونگی آمیزش مطالب مهمّی را بیان فرموده‌اند و در آخر سفارش به ایشان توصیه کرده‌اند که:

«یَا عَلِیُّ احْفَظْ وَصِیَّتِی‏ هَذِهِ کَمَا حَفِظْتُهَا عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام‏» (عل الشرایع ج 2، ص 517)
پس یادمان باشد که تربیت نسلی مفید یا مخرب جامعه به دست تک تک افرادی است که برای امر مهم و مقدس ازدواج اقدام می کنند. پس در انتخاب همسر و خانواده همسر نوع تربیت و بنیان خانواده را خوب در نظر بگیریم که اصلی مهم در تربیت نسل فرزندان جامعه است.

====================

منابع:
علل الشرایع
نهج البلاغه
غررالحکم
مکارم الاخلاق