پایگاه مذهبی دارالصادقیون

آیات شفاعت به خوبی نشان می ‌دهد که مساله شفاعت از نظر منطق اسلام یک موضوع بی قید و شرط نیست بلکه قیود و شرایطی، از نظر جرمی که در باره آن شفاعت می‌ شود از یک سو، شخص شفاعت شونده از سوی دیگر، و شخص شفاعت کننده از سوی سوم دارد که چهره اصلی شفاعت و فلسفه آن را روشن می‌سازد.

به طور کلی آیات شفاعت به چند گروه تقسیم می شوند:

گروه اول: آیاتی که شفاعت را به کلی نفی می کند، مانند آیه 48 سوره مدثر:

«فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِینَ؛ از این رو شفاعت ‏شفاعت ‏کنندگان به حال آنها سودى نمى ‏بخشد»، و نیز آیات 48 و 254 از سوره بقره.

گروه دوم: آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می شمرد. مانند: «مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ؛ براى شما غیر از او سرپرست و شفاعتگرى نیست آیا باز هم پند نمى‏ گیرید». (سوره سجده، آیه 4) و نیز آیه 44 از سوره زمر.

گروه سوم: آیاتی که شفاعت را منوط به اذن خداوند می کند و در حقیقت مکمل آیات گروه دوم است. مانند: «مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ؛ آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند.» (سوره بقره، آیه 255) و نیز آیات 109 سوره طه، 3 سوره یونس و 26 سوره نجم.

چهارمین گروه: آیاتی که برای شفاعت کننده یا شفاعت شونده شرایطی ذکر می کند. مانند«وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ؛ و کسانى که به جاى او مى‏خوانند [و مى‏پرستند] اختیار شفاعت ندارند، مگر آن کسانى که آگاهانه به حقّ گواهى داده باشند». (سوره زخرف، آیه 86) و نیز آیات 28 سوره انبیاء و 87 سوره مریم به این نکته اشاره کرده اند.

اگر کسی واجد شرایط نباشد مورد شفاعت قرار نمی گیرد؛ هر چند که همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله) باشد. چنانکه همسر نوح و لوط(علیه السلام) به علت فسق مشمول شفاعت نمی شوند.

گروه پنجم: این گروه از آیات ناظر به این مطلب است که بعضی از افراد به خاطر اعمالی که مرتکب شده اند، شایسته شفاعت نیستند و مفهوم آن این است که شفاعت، گروه های دیگری را شامل می شود مانند: «مَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَلَا شَفِیعٍ یُطَاعُ؛ براى ستمگران نه یارى است و نه شفاعتگرى که مورد اطاعت باشد». (سوره غافر،آیه 18)

شفیعان درگاه الهی

برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت اطاعت خدا را شفیع خود قرار دهید.

1- اطاعت خداوند: حضرت علی علیه السلام می ‌فرماید: «فاجعلوا طاعة اللَّه ...شفیعاً لدرک طلبتکم».

برای رسیدن به خواسته‌ های خود (سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت) اطاعت خدا را شفیع خود قرار دهید. (نهج البلاغه خطبه 193)

2- توبه و بازگشت به خدا: امام علی علیه السلام می‌ فرماید: «لا شفیع انجح من التوبة».
شفیعی پذیرفته شده ‌تر از توبه نیست. (نهج البلاغه 2/ 242)

3- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «ادخّرت شفاعتى لاهل الکبائر من امّتى» (مجمع البیان 1/ 223)

4- حضرت علی علیه السلام: «لنا شفاعة و لاهل مودّتنا شفاعة» (مناقب 2/ 15)

5- حضرت فاطمه زهرا علیها السلام: پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمودند: هر زنی که نمازهای پنجگانه‌اش را بخواند و روزه ماه رمضان را بگیرد و در صورت استطاعت به زیارت خانه خدا برود و زکات مالش را بدهد و از همسرش اطاعت کند و پس از من علی علیه السلام را به امامت قبول داشته باشد، چنین زنی به شفاعت دخترم فاطمه زهرا علیها السلام وارد بهشت خواهد شد. (امالی صدوق ص 291)

6- یازده فرزند معصوم امام علی علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «من یشفع اهل بیتى فیشفعون» (مجمع البیان ج 1)

7- انبیاء الهی: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یشفع الانبیاء فى کلّ من کان یشهد ان لا اله الّا اللَّه. (مسند احمد 1/ 12) مخلصاً»
فرشته

8- فرشتگان: پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یشفع النبیّون و الملائکة ...». (صحیح بخاری 1/ 160)

9- شهداء در راه خدا و دین: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یشفع یوم القیامة الانبیاء ثم العلماء ثم الشهداء». (سنن ابن ماجه 2/ 1443)

10- دانشمندان دینی: امام صادق علیه السلام فرمودند: «اذا کان یوم القیامة بعث اللَّه العالم و العابد فاذا وقفا بین یدى اللَّه عزّ و جلّ قیل للعابد انطلق الى الجنّة و قیل للعالم قف تشفع للنّاس بحسن تأدیبک بهم». (خصال صدوق/ ص 156)

11- متعلمان و حافظان قرآن که به آن عمل می‌کنند: حضرت علی علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می‌کند: «من تعلم القرآن فأستظهره فاحل حلاله و حرم حرامه ادخله اللَّه به الجنّة و مشفعه فى عشرة من اهل بیته کلّهم قد وجبت له النّار». (سنن ترمذی 4/ 245)

12- خویشاوندان: پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «الشفعاء خمسة ... و الرّحم». (مناقب 2/ 14)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «یشفع الحمیم لحیمه». (محاسن برقی/ ص 184)

13- همسایگان: امام صادق علیه السلام فرمودند: «انّ الجار یشفع لجاره». (بحارالانوار 8/ 43)

14- افراد با ایمان: از امام صادق علیه السلام سۆال شد: «عن المۆمن هل یشفع فى اهله. قال: نعم المۆمن یشفع فیشفع» (محاسن برقی/ ص 184)

15- قرآن کریم: حضرت علی علیه السلام فرمودند: «اعلموا انّ القرآن شافع مشفع ... و انّه من شفع له القرآن یوم القیامة شفع فیه» (نهج البلاغه خطبه 171)

16- امانت: پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «الشفعاء خمسة القرآن و الرحم و الامانة و نبیّکم و اهل بیت نبیّکم» (مناقب 2/ 14)

17- توسل به پیامبراکرم صلی الله علیه و آله: امام چهارم علیه السلام در دعائی این طور می‌ فرمایند: «صلّ على محمّد و آله و اجعل توسّلى به شافعاً یوم القیامة نافعاً انّک انت ارحم الراحمین» (ملحقات صحیفه سجادیه ص 229)

18- روزه: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «الصیام و القرآن یشفعان للعبد یوم القیامة»

19- درود فرستادن بر محمد و آل او: از امام سجاد علیه السلام در دعای 31 صحیفه اینطور نقل شده است: «صلّ على محمد و آله صلوة تشفع لنا یوم القیامة و یوم الفاقة الیک» (صحیفه ص 165)

20- خداوند متعال شفاعت می ‌کند: پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یشفع النبیّون و الملائکة و المۆمنون فیقول الجبّار بقیت شفاعتى». (صحیح بخاری 9/ 160- تفسیر منشور جاوید با تلخیص 8/ 192- 183)

 سوال:
آیا امید به شفاعت و تکیه بر آن سبب نمی ‌شود که گروهی از مردم آن را چراغ سبز برای ارتکاب گناهان تلقی کنند و به این امید که شافعان روز جزا آنها را از عذاب الهی رهایی بخشند، تن به انواع گناهان کبیره دهند؟

1- شفاعت به مفهوم قرآنی نه تنها تشویق به گناه نیست بلکه عامل بازدارنده قوی می‌باشد زیرا سبب می‌شود که افراد آلوده در هر مرحله‌ای که هستند متوقف شوند و در مسیر گناه پیشروی نکنند بلکه تدریجاً بازگردند.

مثال: آیا وجود دارو برای درمان باعث می ‌شود که انسان عمداً خود را بیمار کند؟ هیچ عاقلی به جهت وجود دارو خود را مریض نمی‌ کند، بنابراین نباید خود را به امید شفاعت خود را آلوده به گناه ساخت.

2- دیگر اینکه هرگاه امید به مغفرت و آمرزش که نتیجه اعتقاد به شفاعت است مایه جرأت افراد گردد. پس چرا خداوند خود از گسترش رحمت خود خبر داده و می ‌فرماید: خداوند همه گناهان جز شرک را می ‌بخشد. «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاءُ» (نساء 48)

3- چه اینکه هرگاه اعتقاد به شفاعت مایه جرأت افراد شود. پس اعتقاد به پذیرفته شدن توبه نیز باید مایه جرأت افراد گردد در حالی که می‌ دانیم در میان تمام ملل جهان مسأله‌ای به نام توبه و پشیمانی گروه عاصی وجود دارد که در شرایط خاصی ندامت آنان پذیرفته می ‌شود.

منابع:
سایت شمسا
سایت حوزه
کتاب هفتاد و دو نکته از قرآن و عترت ـ اکبر دهقان