پایگاه مذهبی دارالصادقیون

مشرق و مغرب از آن خداست و به هر طرف رو کنید، خدا آنجاست

شرق و غرب در قرآن به چه معناست؟ آیا در قرآن از جهات چهارگانه نامبرده شده؟

در قرآن کریم، در مناسبت‌های مختلف به واژه «مشرق» و «مغرب» به صورت مفرد، تثنیه و جمع اشاره شده است که به معنای جهت جغرافیایی آمده است از جمله:

1. مشرق و مغرب به معنای جهت جغرافیایی (شرق و غرب)، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: [1]«ولله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الله ان الله واسع علیم» «مشرق و مغرب از آن خداست و به هر طرف رو کنید، خدا آنجاست، خداوند بی‌نیاز و داناست» از آیه مذکور برمی‌آید که خداوند در همه جهات حاضر و ناظر است و موجودی مادی نیست که متعلق به یک جهت ویژه، باشد بلکه او درتمام جهات وجود دارد.[2] و منظور از «مشرق» و «مغرب» جهات شش‌گانه است و خداوند متعال در همه‌جا و در تمام جهات وجود دارد و تمام جهات هستی در تسلط قدرت اوست.

یا در آیه 142، همین سوره، مجدداً مشرق و مغرب به معنای جهات شش‌گانه آمده است همچنین در سوره‌ها و آیات: بقره 177، و 258؛ شعرا، 28، معراج،40، صافات 5، زمل، 9، الرحمن، 17،[3]

در آیات مذکور گاهی تعبیر به مشرق و مغرب به صورت مفرد شده و گاهی تعبیر به «مشرقین» و «مغربین» آمده است.

2. گاهی منظور طرف یا اطراف خاص طلوع یا غروب خورشید می‌باشد، چنان‌که در آیه 258، سوره بقره در داستان و احتجاج حضرت ابراهیم ـ علیه‌السّلام ـ بر ضد نمرودیان به طلوع (مشرق) و غروب (مغرب) اشاره شده است.[4]

3. جهات چهارگانه شرق و غرب و جهات بین آن دو است که شامل جنوب و شمال می‌شود، چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: «قال رب المشرق و المغرب و ما بینهما ان کنتم تعقلون؛[5] (موسی) گفت: «او پروردگار مشرق و مغرب و آنچه میان آن دو است، می‌باشد اگر شما عقل و اندیشه خود را به کار می‌گرفتید.»

4. گاهی نیز کلمه «مشرق» و «مغرب» به بعد کروی بودن زمین اشاره می‌کرد. از آنجا که در هر دو نیم‌کره، یک مشرق و یک مغرب وجود دارد، پس در نتیجه کرة زمین دو مشرق و دو مغرب وجود دارد، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «رب المشرقین و رب المغربین»[6]

5. گاهی نیز «مشرق» و «مغرب» در قرآن کریم، اشاره به بخش‌های متعدد طلوع و غروب دارد چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: « وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا...؛[7] و مشرق‌ها و مغرب‌های پر برکت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار کردیم...»

توضیح آنکه زمین‌های پهناور به خاطر خاصیت کروی بودن زمین در افق‌ها، مشرق‌ها و مغرب‌ها اختلاف دارند.[8]

همچنین در قرآن کریم به جهات دیگر نیز اشاره شده است مانند: جهت فوق و تحت؛ چنان خداوند متعال می‌فرماید: «لأکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم...؛[9] از آسمان و زمین روزی خواهند خورد...».

و نیز سوره واقعه، آیه 41 و...

بنابراین، در قرآن کریم از جهات شش‌گانه سخن آمده است.

==========================
پی نوشت ها:
[1] . بقره/ 115.
[2] . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج1، ص 295.
[3] . ر.ک: همان، ذیل آیات مذکور.
[4]ِ . ر.ک، تفسیر نمونه، همان، ج1م ص 215، 211.
[5] . شعرا/ 28.
[6] . رحمن/ 17.
[7] . اعراف/ 137، و صافات/ 5، و معارج/ 40.
[8] . ر.ک، مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج 6، ص 329.
[9] . مائده/ 66.

منبع:andisheqom.com