پایگاه مذهبی دارالصادقیون

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده اند: هر کس آنچه را می داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می فهماند.

خودسازی و تزکیه نفس، امری مقبول و مورد پسند شرع مقدس است. اوّلین مرحله خودسازی، تنبه و بیداری است. به این که باید شروع کرد و خود را از ناپاکی ها جدا کرد. بعد از این تنبه و آگاه شدن، این سؤال پیش می آید که از کجا باید شروع کرد؟ می توان گفت پرسشگر این سؤال، اوّلین مرحله را گذرانده است؛ چرا که با فکر و عقل، به این نتیجه رسیده است که "این عالم جای ماندن نیست و این همه امکانات و بعثت انبیا برای حیوانی زیستن نیست" (امام خمینی، چهل حدیث، ص 76)
بعد از این مرحله (تفکر و تنبه) نوبت به مرحله "توبه" می رسد؛ یعنی جبران آنچه از دست رفته است. جبران حقوق دیگران که ضایع کرده ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است.
البته این توبه به همراه عزم است. توبه از آنچه کرده ایم و عزم به سوی آنچه می خواهیم پیش برویم، به همین جهت، عده ای از علما ی اخلاق، منزل دوم را توبه و عده ای عزم گفته اند.
مرحله بعدی برای  این امر ترک معصیت و انجام واجبات است.

حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤالی که پرسیده شده: تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم؟ می گوید: ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد. (به سوی محبوب (دستورالعمل ها و راهنمایی های حضرت آیت الله بهجت)، ص 58)
پس در این مرحله باید واجبات الاهی را به اندازه ای که علم داریم، انجام داده و محرمات الاهی را نیز به اندازه علم  مان ترک کنیم. این مسئله باعث می شود خداوند علم های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. ما هر چه می دانیم عمل می کنیم و خداوند علم به ندانسته ها را به ما عنایت می کند و تا وقتی که ما به وظیفه خود عمل کنیم، این چرخه ادامه دارد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده اند: هر کس آنچه را می داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می فهماند. (بحارالانوار، ج 89 ، ص172) 

موانع خود سازی

خودسازی و پیمودن راه کمال کار سهل و ساده ای نیست. بلکه بسیار مهم و دشوار است و موانعی در این راه وجود دارد که انسان مرید، باید در بر طرف ساختن آنها جهاد کند وگرنه به مقصد نخواهد رسید.

مانع اول عدم قابلیت

بزرگترین مانع خودسازی و نیل به مقام قرب الهی، عدم قابلیت نفس مرید است. دلی که در اثر ارتکاب گناه آلوده و تاریک شده نمی تواند مرکز تابش انوار الهی باشد. وقتی قلب انسان در اثر گناه جایگاه و مرکز فرماندهی شیطان شد، فرشتگان مقرب الهی چگونه می توانند در آن فرود آیند؟

مانع دوم، تعلقات دنیایی

یکی از موانع بزرگ این خودسازی، تعلقات مادی است، مانند علاقه به مال و ثروت، علاقة به همسر و فرزند، علاقه به خانه و اسباب زندگی، علاقه به جاه و مقام و ریاست، علاهة به پدر و مادر و برادر و خواهر و حتی علاقه به علم و دانش. این قبیل تعلقات، انسان را از حرکت و هجرت و سلوک باز می دارند.
لازم به یاد آوری است که آنجه مذموم است، دلبستگی و علاقه به امور دنیوی است، نه خود آنها. انسان سالک مانند سایر انسانها برای ادامه زندگی نیاز به غذا و لباس و مسکن و همسر دارد. 

مانع سوم، پیروی از هوای نفس

سوّمین مانع، پیروی از هوی و هوس و تمایلات نفسانی است. تمایلات نفسانی همانند دودهای غلیظ، خانة دل را تیره و تار می سازند، و چنین دلی لیاقت تابش انوار الهی را ندارد. هوی ها و هوسها دائماً قلب را به این طرف و آن طرف می کشند و به او فراغت نمی دهند با با خدا خلوت کند و انس بگیرد. شبانه روز در تلاش است خواسته های نفسانی را ارضا کند، کی می تواند از دنیا هجرت کند و به بارگاه قدس الهی پرواز نماید؟ 

مانع چهارم، پر خوری

یکی از موانع پرخوری و شکم پرستی است. شخصی که شبانه روز تلاش می کند غذاهای خوب و لذیذ تهیه کند و شکم را از انواع غذاها انباشته سازد، چگونه می تواند با خدای خویش خلوت کند، با او انس بگیرد و راز و نیاز کند. انسان با شکم انباشته از غذا چگونه می تواند حال عبادت و دعا داشته باشد؟ کسی که لذتش را در خوردن و آشامیدن می داند، کی می تواند طعم لذت مناجات را بچشد؟ و به همین جهت اسلام از پرخوری مذمت نموده است. البته سالک نیز مانند سایر مردم برای زنده ماندن و نیروی عبادت نیاز به غذا دارد اما باید به مقدار تأمین نیازهای بدن غدا بخورد و از پرخوری جداً اجتناب نماید. زیرا پرخوری اسباب کسالت و بی رغبتی به عبادت و قساوت قلب و غفلت از یاد خدا می شود. 

مانع پنجم، سخنان غیر ضروری

یکی از اموری که سالک را از حرکت و نیل به مقصد باز می دارد و مانع خود سازی می شود سخنان بی فایده و غیر ضروری می باشد. خدای متعال به انسان نیروی تکلم داده تا نیازهای خویش را بر طرف سازد، اگر به مقدار نیاز سخن گفت، از این نعمت بزرگ درست استفاده کرده است. اما اگر به سخنان بیهوده و غیر ضروری پرداخت، این نعمت بزرگ الهی را تضییع نموده است. علاوه بر آن، در اثر زیاد حرف زدن و پراکنده گویی، فکرش پراکنده و پریشان می شود و نمی تواند نسبت به خدای متعال توجه کامل و حضور قلب پیدا کند. به همین جهت در احادیث از پرحرفی و سخنان بی فایده مذمت شده است. 

مانع ششم، حب ذات

وقتی سالک، تمام موانع را برطرف ساخت و از همه مراحل گذشت تازه با مانع بسیار بزرگی مواجه می شود و در آن حُب ذات ا ست. تازه متوجه می شود که همة اعمال و حرکات و حتی عبادت هایش از حب ذاتش نشأت می گیرد. عبادت و ریاضت و ذکر و دعا و نماز و روزه اش، به منظور استکمال نفس و پاداش اخروی است که نتیجه اش عاید نفس می شود، چنین عبادتهایی گرچه انسان را به بهشت و ثواب اخروی نائل می گردانند ولی به مقام شامخ ذکر و شهود و لقاء ارتقاء نخواهند کرد، تا از مقام ذات و حب نفس هجرت نکند جمال بی مثال خدای سبحان را مشاهده نخواهد نمود و تا همة ‌حجابها حتی حجاب نفس را پاره نکند، لیاقت تابش انوار الهی را پیدا نخواهد کرد.

مانع هفتم، ضعف اراده

یکی از موانع بزرگ این راه که شاید مهمترین آنها باشد ضعف اراده و عدم قدرت تصمیم گیری است. این مانع انسان را از شروع در عمل باز می دارد. شیطان و نفس امّاره ابتدا سعی می کنند موضوع ریاضت و سیر و سلوک را کوچک و غیر ضروری جلوه دهند. تلاش می کنند انسان را به انجام وظائف صوری، بدون توّجه و حضور قلب، قانع سازند. 
انسان مرید باید جلو وسوسه های شیطان و نفس امّاره را بگیرد. با مراجعه به آیات و احادیث و کتب معرفت و اخلاق به ارزش و ضرورت سیر و سلوک و تحصیل حضور قلب و ذکر و شهود واقف گردد. وقتی به ارزش آن پی برد و سعات ابدی خویش را در آن دید بطور جدّی وارد عمل شود، یأس و ناامیدی را بخود راه ندهد و به نفس خویش بگوید گرچه دشوار است ولی چون سعادت آینده من به آن بستگی دارد باید وارد عمل شوم.