پایگاه مذهبی دارالصادقیون

وضوی همه مسلمانان تا خلافت عثمان، صورت واحدی داشته و مانند وضوی کنونی شیعه بوده است و این مسئله، با آیه وضو، تطبیق دارد و علت تغییر وضو این بود که عثمان در اواسط دوران خلافت خود، نسبت به چگونگی وضوی پیامبر، گرفتار تردید شد؛ سپس او وضوی پیامبر را به شکلی که اکنون در میان اهل سنت مرسوم است، اعلام کرد. این موضوع، مخالفت بسیاری از اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله را به دنبال داشت؛ امّا حکومت اموی بنا به اغراض سیاسی، در نقاط مختلف سرزمین های اسلامی، شیوه عثمان را تبلیغ کرد و جوّی به وجود آورد که برخی از اصحاب، جرأت مخالفت با روش دستگاه حاکم را نداشتند و در نتیجه، این گونه وضو گرفتن، رواج یافت.

سوال: با توجه به اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای نماز وضو می گرفتند و شیوه وضوی ایشان در منظر دیگران بوده و قاعدتا می باستی نقل می شده، علت اختلاف شیعه و سنی در وضو چیست؟

علت این اختلاف به نوع نگاه دو گروه به کلام خداوند باز می گردد که ما در این نوشتار بطور خلاصه آن را بررسی می کنیم:

در این مساله شیعه معتقد است که روش وضویشان همانند وضوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) می باشد زیرا منطق صحیح فهم قرآن اقتضا می کند تا در مساله وضو، بگوییم که آیه 6 سوره مائده در مقام بیان حد شسته شدن دست در وضو است، نه در مقام بیان جهت و کیفیت شستن آن.

حال اینکه چرا در این آیه شریفه از حرف "الی" که معمولا برای بیان جهات بکار می آید استفاده شده است، دلیلش این است که اطلاق کلمه ید، شامل سر انگشتان دست تا کتف می گردد و چون آیه شریفه در مقام بیان مقدار لازم در شستن دست است، ذکر "الی" این مقدار را معلوم می کند که اگر این کلمه ذکر نمی شد این حد مبهم می ماند.

البته مذاهب اهل سنت نیز "الی" در آیه شریفه را برای تعیین مقدار لازم برای شستن معنا می کنند، یعنی شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که در آیه شریفه راجع به جهت شستن که از انگشتان به سوی آرنج باشد و یا بالعکس، صحبتی نشده است و آیه فقط مقدار لازم را بیان کرده است. یعنی دست تا مچ کافی نیست و تا کتف لازم نیست، بلکه باید تا آرنج شسته شود. اما شیعه از طریق روایات اهل بیت (علیهم السلام) (مستدرک وسائل الشیعه جلد1 ـ وسائل‏الشیعة ج : 1) که وضوی رسول الله صلی الله علیه و آله را توضیح داده اند، متوجه شده است که شستن باید از بالا به پایین و از آرنج به سوی انگشتان باشد و بالعکس صحیح نیست.

شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که در آیه شریفه راجع به جهت شستن که از انگشتان به سوی آرنج باشد و یا بالعکس، صحبتی نشده است و آیه فقط مقدار لازم را بیان کرده است. یعنی دست تا مچ کافی نیست و تا کتف لازم نیست، بلکه باید تا آرنج شسته شود

ولی در روایات اهل سنت توضیحی راجع به این نرسیده است. لذا مذهب اهل سنت هر جور شستن را چه از بالا به پایین و چه از پایین به بالا صحیح می داند اگر چه می گویند: ابتدا از انگشتان افضل است.

بنابراین طریقه وضوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) توسط اهل بیت (علیهم السلام) برای ما نقل شده است اما اهل تسنن این احادیث را حجت نمی دانند.

برای روشن تر شدن مطلب چند حدیث را برای شما بیان می کنیم:

1ـ زراره می گوید: وقتی از کیفیت وضوی پیامبرصلی الله علیه وآله از امام باقر علیه السلام پرسیدم، حضرت طشت آبی را درخواست کرد و پس از شستن صورت، مشتی آب از آن بر دست راست خود ریخت و آن را از آرنج تا سرانگشتان شست و هیچ گاه آب را به طرف آرنج برنگرداند. (شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج 1)

2 ـ در آیه وضو، خداوند امر به مسح سر و پاها نموده است؛ در حالی که اهل تسنن، پاها را می شویند. ابن عباس از یاران پیامبر صلی الله علیه وآله می گفت: «وضو عبارت است از دو شستن و دو مسح کردن؛ «یا دو شسته شده و دو مسح شده» (فخر رازی، تفسیر الکبیر، تفسیر آیه وضو)

وی می گوید: «قرآن درباره پاها دستور مسح داده، ولی مردم جز شستن، به چیزی تن ندادند» (طبری، تفسیر، ج 6، ص 82)

3ـ حمران می گوید: عثمان آبی خواست و وضو گرفت و سپس گفت: «رسول خداصلی الله علیه  وآله را دیدم که وضو گرفت؛ آن چنان که من وضو گرفتم؛ او مضمضه کرد و استنشاق نمود و صورت و دست ها را سه بار شست و بر سر و پشت پا مسح کشید» (متقی هندی، کنزالعمال، ج 26863)

4ـ ابن عبد خیر می گوید: «علی علیه السلام را دیدم که وضو گرفت و سپس روی دو پای خود را مسح نمود». (احمد حنبل، مسند، ج 1، ص 1244)

در برخی از منابع تاریخی آمده است که وضوی همه مسلمانان تا خلافت عثمان، صورت واحدی داشته و مانند وضوی کنونی شیعه بوده است و این مسئله، با آیه وضو، تطبیق دارد و علت تغییر وضو این بود که عثمان در اواسط دوران خلافت خود، نسبت به چگونگی وضوی پیامبر، گرفتار تردید شد؛ سپس او وضوی پیامبر را به شکلی که اکنون در میان اهل سنت مرسوم است، اعلام کرد. این موضوع، مخالفت بسیاری از اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله را به دنبال داشت؛ امّا حکومت اموی بنا به اغراض سیاسی، در نقاط مختلف سرزمین های اسلامی، شیوه عثمان را تبلیغ کرد و جوّی به وجود آورد که برخی از اصحاب، جرأت مخالفت با روش دستگاه حاکم را نداشتند و در نتیجه، این گونه وضو گرفتن، رواج یافت. (ر.ک: علی الشهرستانی، وضو النبی من خلال ملابسات التشریع (این کتاب توسط حسین صابری ترجمه شده است)

منبع:hawzah.net