پایگاه مذهبی دارالصادقیون

 تکلیف در لغت از کلفت به معنای مشقت گرفته شده است، و در اصطلاح تکلیف در دین به معنای موظف کردن در مقابل تعالیم الهی و تبعیت از امر و نهی پروردگار است. مکلّف انسانی است که تابع طلب الهی (امر و نهی) باشد، حیات چنین انسانی محدود به حدود شریعت الهی است.

قوانین از آن نظر که از سوی خداوند بر انسان وضع شده و انجام آنها همراه با نوعی زحمت و مشقت است «تکلیف» نام دارد.
 فلسفه تکلیف:
الف) یکی از فلسفه ها و حکمتهای تکلیف آن است که زمینه ی دریافت پاداش های عظیم اخروی را برای انسان فراهم می سازد. پاداش های اخروی تنها دریافت لذایذ و تمتعات اخروی نیست،  بلکه با تجلیل و تکریم و مدح و ثنای خاصّ الهی نیز همراه است. یعنی خداوند در قیامت نیکوکاران را مورد تجلیل و تکریم قرار می دهد و مواهب اخروی را نیز در اختیار آنان می گذارد. بدیهی است شایستگی برخورداری از آن تکریم و تعظیم ویژه در گرو آن است که آنان مورد امتحان واقع شوند و تکالیف دینی در حقیقت برنامه ی این امتحان الهی است. بنابراین تکلیف زمینه ی بدست آوردن شایستگی برای برخورداری از پاداش های اخروی را برای انسان فراهم می سازد و در حسن چنین غرض مهمی تردیدی وجود ندارد.
ب) غرض از آفرینش انسان این است که به قرب الهی نایل گردد تا کمال مطلوب خویش را بازیابد.  از طرفی حقیقت انسان از دو قوه ی عقل و شهوت ترکیب یافته است که با یکدیگر سر ناسازگاری دارند و سعادت انسان در گرو آن است که قوه ی شهوت تحت تدبیر قوه ی عقل باشد، تا هم نیازهای بدنی برآورده شود و هم کمالات معنوی بدست آید. تحقق این هدف به برنامه ای دقیق و جامع نیاز دارد که با اجرای آن بتوان از افراط و تفریط در یکی از دو قوه ی مزبور جلوگیری کرد و اصل اعتدال را بر حیات مادی و معنوی انسان حاکم نمود. از طرفی اکثر عقول بشر از درک چنین برنامه ای ناتوانند و بلکه کامل ترین نوع آن را هیچ یک از عقل های بشری نمی دانند. بنابراین مقتضای حکمت الهی این است که برنامه ی ویژه ای را به عنوان احکام و تکالیف دینی برای بشر مقرر دارد.
ج) تکالیف شرعی مصداق لطف نسبت به تکالیف عقلی اند، زیرا هرگاه انسان عبادت ها و  دستورات شرعی مانند نماز، روزه، زکات و نظایر آن را رعایت کند، در رعایت تکالیف عقلی، چون تحصیل معرفت، رعایت حقوق افراد و... آمادگی بیشتری خواهد داشت. و آنچه مصداق لطف است پسندیده و بلکه واجب است.
 کوتاه سخن اینکه:
 نیل به سن تکلیف از بهترین فرازهای دوران زندگی است گویا قبل از این مرحله انسان شایسته این نبوده که خداوند متعال او را طرف سخنش قرار داده و تکالیف الزامی اش را از او بخواهد. با رسیدن به سن تکلیف همه چیز دگرگون می شود مکلف به مرحله ای نو قدم می گذارد و از آن روز در برابر خداوند مسئولیت پیدا می کند و اعمال و رفتارش به دقت توسط فرشتگان ثبت و ضبط می گردد.
در وصیت نامه ی سید بن طاووس به فرزندش چنین آمده: فرزندم محمد! سزاوار است بدانی روزی که خداوند تو را به تکلیف و به فرمان برداری اش مشرف نموده از بزرگترین عیدها و برترین لحظه های سعادتمندانه عمر توست. مبادا به ذهنت خطور کند که خود را جهت فرمان برداری از خدا طلبکار ببینی... کشف المحجة لثمرة المحجه، رضی الدین علی بن طاووس، ص 31.
و در ادامه این نوشتار دو پرسش و پاسخ در این باره:
سۆال: ملاک تعیین سن بلوغ سال هجری شمسی است یا سال قمری؟
آیة الله خامنه ای (دام ظلّه):
سال قمری است.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سۆالات )
 آیة الله فاضل لنکرانی(ره):
ملاک سن بلوغ سال قمری است. و پانزده سال قمری 163 روز از پانزده سال شمسی کمتر است. و نه سال قمری 98 روز از نه سال شمسی کمتر است.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سۆالات)
منابع:
واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهرا (سلام الله علیها)
کلیات فقه اسلام، علیرضا علی نوری، انتشارات یاقوت، چاپ سوم، 1382.
احکام فقهی 1، محمد حسین فلاح زاده موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
حق و تکلیف در اسلام، آیة الله جوادی آملی، انتشارات اسراء، 1384.
عقاید استدلالی (1) ترجمه محاضرات فی الالهیات، علی ربانی گلپایگانی.

tebyan.net