پایگاه مذهبی دارالصادقیون

سجده یکی از برترین نمودهای بندگی خداوند است.
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:«سوگند به خدا، کسی که حقیقت سجده را در عبادات خود بیاورد، هرگز دچار خسران نخواهد شد.» حال این سئوال مطرح می شود که حقیقت سجده چیست؟
« سجده » در ظاهر وقتی انجام می‌شود که شخص بر زمین بیفتد و همه‌ی اشیا و افراد دور و بر خود را از جلو چشمش دور کند. در باطن نیز حقیقت سجده حاصل نمی شود مگر با فاصله گرفتن قلب و روح و خواست از آنچه غیر خداست و رو آوردن تمام به مقام عبودیت در مقابل خداوند، که در نهایت به مقام « فناء » منجر خواهد شد که برترین مقام کمالی برای انسان است.
در روایات آمده است که سجده برترین اعمال بدن است و از سایر عبادات در نورانی کردن شخص، مۆثرتر.
امام صادق علیه السلام فرمودند:« نورانیت را در گریه و سجود یافتم.»
و روایت شده که نزدیک‌ترین حالات بنده به خداوند، حال سجده است؛ بخصوص اگر گرسنه باشد و سجده را با گریه همراه کند.
حضرت امام سجاد علیه السلام نیز سجده هایی بسیار طولانی داشت.
امام صادق علیه السلام فرمودند:« هر گاه حضرت علی بن الحسین علیه السلام به نماز می ایستاد، رنگش تغییر می کرد، و هر گاه به سجده می‌رفت، سر بلند نمی‌کرد تا وقتی عرق از سر و رویش می‌بارید.»
و در روایتی دیگر فرمودند:«حضرت علی ابن الحسین علیه السلام بسیار گریه می کرد و یکبار که در کوه « جبان » (در اطراف مدینه) به سجده رفته بود، پس از اینکه سر از سجده برداشت، محل سجده‌اش گویا در آب فرو رفته بود.»
بعد از این مقدمه چند پرسش و پاسخ را در این رابطه مطرح می کنیم:
سوال: کیفیت سجده‌ی شخص معذور (از جهت کف دست یا انگشتان پا) چگونه است؟
1ـ در سجده باید کف دست را بر زمین گذاشت، ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، باید مچ دست را بگذارد و چنانچه آن‌را هم نتواند باید تا آرنج هر جا که مى‌تواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست، گذاشتن بازو کافى است.
2ـ کسى که مقدارى از شست پایش بریده، باید بقیه آن ‌را به زمین بگذارد، و اگر چیزى از آن  نمانده، یا اگر مانده خیلى کوتاه است باید بقیه انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد، باید هر مقدارى از پا باقى مانده به زمین بگذارد. (توضیح المسائل امام خمینی ره)
سوال: مستحبات سجده کدام است؟
سجده که از واجبات نماز است، دارای اجزا و شرایط واجب و مستحب است؛ از جمله مواردی که جزء مستحبات سجده به شمار می رود، آن است که:
1. براى رفتن به سجده و بعد هر سجده، در حال آرامى بدن «اللّٰه أکبر» بگوید.
2. مرد هنگام سجده رفتن، اول دست ها و زن، اول زانوها را به زمین بگذارد.
3. بینى را به مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد.
4. در حال سجده، انگشتانِ دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى که سر آنها رو به قبله باشد.
5. در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و صلوات بفرستد.
6. بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.
7.  بعد از سجده اول و آرامش بدن، «اسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبِّی وَ اتُوبُ الَیْهِ» بگوید.
8. سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.
9. در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.
10. مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضاى بدن را به یکدیگر بچسبانند. (توضیح المسائل امام خمینی ره)
سوال: آیا استفاده از دو مهر برای سجده کردن صحیح است؟
محل سجده نمازگزار نباید از محل زانوهایش بیش از چهار انگشت بسته پائین تر یا بلندتر باشد (توضیح المسائل امام خمینی ره). بنابراین در صورتی که ارتفاع دو مهر بیش از چهار انگشت بسته نباشد می توان بر آن سجده نمود. و تغییر ارتفاع مکان سجده در نماز نیز اشکالی ندارد.
سوال: در هنگام سجده باید هفت موضع بدن روی خاک قرار گیرد. پس چرا ما فقط پیشانی را روی مهر می گذاریم؟
در هنگام ذکر سجده، باید هفت موضع روی زمین به معنای عام آن (چه خاک باشد و چه فرش و ...) قرار گیرد، در این حکم، ملاک؛ استقرار و ساکن بودن این هفت موضع است. (توضیح المسائل امام خمینی ره)
بنابراین هفت موضع در هنگام ذکر سجده باید بر زمین باشد، نه آن که بر خاک و آنچه سجده بر آن صحیح است قرار گیرد. البته از بین این هفت موضع، فقط پیشانی استثناء شده است که می بایست تنها بر زمین (به معنای خاص آن) یا آنچه از زمین می روید واقع شود؛(در واقع فقهاء در این مساله جنس زمین را مد نظر قرار داده اند).
منابع:
بحارالانوار، ج46، ص64، ح23
daneshnameh.roshd.ir
 islamquest.net
tebyan.net