پایگاه مذهبی دارالصادقیون

خمس - عربی و به معنای یک پنجم - یکی از انواع مالیات‌های اسلامی است که شیعیان بدان معتقدند و به منظور رفع مشکلات مالی امت اسلامی و توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی وضع شده‌است.

خمس در قران
کتاب مسلمانان قران تنها یک بار نام خمس را ذکر می‌کند. قرآن در سوره انفال آیه ۴۱ می‌گوید
 و بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‌ماندگان است...

تفاوت خمس و زکات
میان خمس و زکات این تفاوت مهم وجود دارد که زکات جزء اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می‌شود، لذا مصارف آن عموماً در همین قسمت می‌باشد، ولی خمس از مالیات‌هایی است که مربوط به حکومت اسلامی است، یعنی مخارج دستگاه حکومت اسلامی و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین می‌شود. محروم بودن سادات از دست یابی به زکات در حقیقت برای دور نگه داشتن خویشاوندان پیامبر از این قسمت است تا بهانه‌ای به دست مخالفان نیفتدکه پیامبر خویشان خود را بر اموال عمومی مسلط ساخته‌است، ولی از سوی دیگر نیازمندان سادات نیز باید از طریقی تأمین شوند. در حقیقت خمس نه تنها یک امتیاز برای سادات نیست، بلکه یک نوع کنار زدن آنها، به خاطر مصلحت عموم و به خاطر این که هیچ گونه سوء ظنی تولید نشود می‌باشد.

 سوالات شرعی راجع به خمس

سوال: آیا با کنار گذاشتن خمس اموال می توان در بقیه آن تصرف کرد؟

امام خمینی(ره):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله اراکی(ره):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله بهجت(ره):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله تبریزی(ره):
خیر، بنابر احتیاط واجب نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد.

آیة الله خوئی(ره):
خیر، بنابر احتیاط واجب نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله سیستانی(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله شبیری زنجانی(دام ظلّه):
تصرف کردن در مالی که خمس دارد تا یک پنجم آن باقی است، اشکال ندارد.

آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله فاضل لنکرانی(ره):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که به مرجع تقلید یا وکیل او بدهد یا از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله گلپایگانی(ره):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد.

آیة الله وحید خراسانی(دام ظلّه):
خیر، نمی توان در آن مال تصرف کرد مگر این که از حاکم شرع اجازه بگیرد. 

 سوال: آیا به تمام اقلام مصرفی مانند نان و حبوبات و ... در پایان خمس تعلق می گیرد؟ نحوه محاسبه قیمت آنها چگونه است؟ و آیا به اقلامی که مقارن با پایان سال مالی جهت مصرف روزانه خریداری می شود نیز خمس تعلق می گیرد؟
مقام معظم رهبری در پاسخ به سوالی در همین زمینه فرموده اند: " از نیازهاى مصرفى روزمره مانند برنج و روغن و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید و تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس دارد." (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 79 س 912) و چون خمس به عین اجناس تعلق می گیرد مثلا اگر سر سال خمسى پنج کیلوگرم برنج باقی مانده باشد یک کیلو گرم از همان برنج خمس است که یا باید عین همان یک کیلو گرم به عنوان خمس پرداخت شود و یا باید پولش را به قیمت روز حساب کرد و به دفتر مرجع تقلید پرداخت کرد.

اما از جهت زمان خرید فرقی بین اول سال یا آخر سال نیست زیرا اگر شما در آخر سال و در ساعات آخری که به پایان سال خمسی تان باقی مانده جنسی را خریده باشید که مصرف نشده باشد خمس به آن جنس تعلق می گیرد و اگر نخریده باشید قطعا پول آن نزد شما باقی است که خمس به پول آن تعلق می گیرد.

سوال: اگر به شخصی ارثی برسد و از پول آن ارث خانه‌ای تهیه کند آیا بروی خمس واجب است؟
جواب: ارثیه خمس ندارد. (استفتائات امام(ره) ج1، ص373، س84).

چند استفتاء از آیة الله خامنه ای دام ظله:

سوال: آیا یارانه‌هاى نقدى که از طرف دولت به حساب افراد واریز مى‌شود خمس دارد؟
جواب: یارانه خمس ندارد، ولى سود حاصله اگر تا سر سال خمسى باقى بماند، متعلق خمس است.
 
سوال: کشاورزى با بذرى که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از نمو، خمس فقط به محصول تعلق مى‌گیرد یا بایستى خمس بذر را نیز محاسبه نماید؟
جواب: خمس بذر را ضامن است و محصول در زاید بر موونه سال نیز خمس دارد. 

 سوال: در صورتى که شخصى خمس اضافه در سال مالى پرداخت کرده است، آیا مى‌تواند در سال‌هاى بعد آن مبلغ را بابت خمس حساب نماید؟
جواب: اگر پول پرداختى بابت خمس اضافى، در دست گیرنده در سال بعد موجود نباشد، نمى‌تواند آن را بابت بدهى خمس سال آینده حساب نماید.

 سوال: کسانى که قرض دارند آیا پرداخت خمس بر آنها واجب است؟
جواب: با وجود شرایط، داشتن قرض فى نفسه مانع از تعلق خمس نیست. 
 
سوال: آیا به اعتبار باقیمانده کارت‌هاى تلفن و شارژ موبایل اعتبارى، خمس تعلق مى‌گیرد؟
جواب: شارژ موبایل را اگر با درآمد بین سال پرداخته است، اعتبار باقیمانده در کارت سر سال خمسی خمس دارد.

سوال: اگر به شخصی ارثی برسد و از پول آن ارث خانه‌ای تهیه کند آیا بروی خمس واجب است؟
جواب: ارثیه خمس ندارد. (استفتائات امام(ره) ج1، ص373، س84).

 سوال: اگر به واسطه‌ی گرفتاری نتوانم به حساب سال خود رسیدگی نمایم، آیا می‌توانم آن را به سال آینده موکول کنم؟
جواب: شما حساب کنید و چنانچه نتوانید بپردازید، با دستگردان به شما مهلت می‌دهند. (استفتائات امام(ره) ج1، ص389، س136).

گردآوری:بخش مذهبی بیتوته

منبع:

wikipedia.org

tebyan.net