پایگاه مذهبی دارالصادقیون

«لَحْن‏» مصدر است، جمع آن‏ «أَلْحَان»‏ و «لُحُون»‏ می‌باشد.[1] گاهی «لحن» به سخن و کلام نسبت داده می‌شود و گاهی به صداها. هر گاه «لحن» به کلام و سخن نسبت داده شود در بیشتر موارد به معناى بر گرداندن ظاهر کلام از قاعده ادبی و غلط ادا کردن کلام از حیث اعراب و بنا است. بدیهی است که این نوع از لحن مذموم و ناپسند باشد.

«لحن» در برخی موارد نیز به معنای بیان کردن کلام به کنایه و تعریض و فحوى است و این در نزد اکثر ادباء از جهت بلاغت ممدوح است.[2] اما هر گاه «لحن» به صدا نسبت داده شود به معنای آهنگ‌ های مختلف،[3] و خروج صدا از میزان متعارف در طرب انگیزی و آواز خوش می‌ باشد.[4]

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ‏ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا وَ إِیَّاکُمْ وَ لُحُونَ أَهْلِ الْفِسْقِ وَ أَهْلِ الْکَبَائِرِ»؛[5] قرآن را با لحن ‌ها و آواز عرب بخوانید، و از لحن فاسقان و گنه‌ کاران دورى کنید.

در روایتی دیگر فرمود: «زَیِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِکُمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ یَزِیدُ الْقُرْآنَ حُسْناً»؛[6] قرآن را با صداهایتان زینت ببخشید؛ زیرا صدای نیکو به نیکویی قرآن می‌افزاید.

همچنین فرمودند: «أَنَّ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ حِلْیَةً وَ حِلْیَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ»؛[7] برای هر چیزی زینتی است و زینت قرآن صدای زیبا است.

علاوه بر سفارش به خواندن قرآن با لحن و آواز خوش در خود قرآن سفارش به ترتیل خواندن آن شده و پروردگار متعال می‌فرماید: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً»؛[8] و قرآن را با ترتیل (شمرده و آرام و با ترتیب) تلاوت کن.

بنابر این خواندن قرآن با صدای نیکو و لحنی آهنگین همراه با ترتیل، ممدوح و حتی دارای استحباب موکد است. و چون نماز نیز مشتمل بر سوره ‌هایی از قرآن است آهنگین خواندن آن با لحن و آواز خوش همراه با ترتیل، مشمول آیه و روایات ذکر شده می‌شود. علاوه بر این، در خصوص نماز نیز در روایات آمده است: «امام صادق (علیه السلام) هنگام خواندن نماز، حمد و سوره و حتی ذکر رکوع و سجود را به ترتیل می ‌خواندند».[9]

از این‌رو، فقها حکم به استحباب ترتیل در قرائت و ذکرهای نماز[10]نمودند و همچنین خواندن نماز با آواز خوش را تا جایی که به غنا نرسد، نیز مستحب می‌دانند.[11]

سوال: آیا می‌توانیم بخشی از یک سوره - مانند آیه الکرسی – را در نماز بخوانیم؟ با «بسم الله» و «اعوذ بالله» و یا بدون آن؟
برخی از مراجع خواندن آیه الکرسی را در نماز، خلاف احتیاط دانسته و یک سوره کامل را بعد از حمد شرط دانسته‌اند (آیة الله سیستانی دام ظله) لذا به اصل این سوال پاسخ نداده‌اند. اما دیگر مراجع معظم خواندن این آیات را به قصد مطلق ذکر و دعا بدون اشکال دانسته‌اند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
 
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
اگر به قصد ذکر مطلق و دعا باشد، اشکالی ندارد.

 حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
بهتر است گفته نشود، البته این در نماز مستحبی است و اما در نماز واجب به احتیاط واجب باید یک سوره کامل بخوانید.

 حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
گفتن بسم الله قبل از آیة الکرسی اشکالی ندارد.

سوال: از آن جا که گفتن هر ذکری در رکوع و سجود کافی است، آیا «الهی العفو» ذکر محسوب می شود و کفایت از ذکر رکوع و سجود می کند؟

 آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):
ذکر محسوب می شود و اگر به مقدار ذکر واجب رکوع و سجود بگوید کفایت می کند.
 
آیة الله سیستانی(دام ظلّه):
کفایت نمی کند.

 آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):
کفایت آن محل اشکال است. والله العالم
 
آیة الله فاضل لنکرانی(ره):
بلی ذکر است ولی برای کفایت از ذکر رکوع و سجود باید تکرار شود تا با سبحان الله مساوی شود یا ذکر دیگری همراه آن گفته شود.

 آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):
کفایت نمی کند و احتیاط واجب آن است که سه بار سبحان الله یا یک بار ذکر کبیر بگوید.

 آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):
کفایت نمی کند و ذکر مخصوص رکوع و سجود باید گفته شود که در رساله مذکور است.
 
آیة الله بهجت(ره):
بلی کفایت می کند و احتیاط مستحب گفتن همان ذکر معهود است.

 آیة الله تبریزی(ره):
اگر سه بار این ذکر را در رکوع یا سجده بگویند کافی است. والله العالم.

 
===============================
پی نوشتها:
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 13، ص 379
[2]. حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 738
 [3]. فرهنگ ابجدى، همان.
[4]. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 10، ص 178
[5]. کلینى، محمد، کافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 2، ص 614
 [6]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 49
[7]. همان.
[8]. مزّمّل، 4.
[9]. ابن بابویه، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه،‏ محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج 1، ص 300 - 301
[10]. جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى‌، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، محقق و مصحح: محققان موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، ج 2، ص 444
 [11]. فیاض کابلى، محمد اسحاق‌، رساله توضیح المسائل‌، ص 160، قم، مجلسى، چاپ اول، 1426ق؛ بهجت، محمد تقى، جامع المسائل، ج 1، ص 372
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:
islamquest.net
tebyan.net