پایگاه مذهبی دارالصادقیون

در این گزارش حکم شرعی عمل سقط جنین (کورتاژ) را از منظر شرع و مراجع عظام تقلید مرور می‌کنیم.

آمار و ارقام نشان می‌دهد سالانه حدود 40 تا 50 میلیون جنین در سرتاسر جهان سقط می‌شود و بر اساس اعلام وزارت بهداشت میزان کورتاژ در ایران به 220 هزار مورد در سال می‌رسد. مدرنیزه شدن سبک زندگی، مشکلات اقتصادی و قبح روابط نامشروع همگی از دلایل رایج برای سقط نوزادان هستند. در این گزارش حکم شرعی عمل سقط جنین (کورتاژ) را از منظر شرع و مراجع عظام تقلید مرور می‌کنیم.
 
آیت‌الله خامنه‌ای:
سؤال: پزشکان متخصص می‏توانند از طریق استفاده از روشها و دستگاه‌های جدید، نواقص جنین در دوران بارداری را تشخیص دهند و با توجه به مشکلاتی که افراد ناقص ‏الخلقه بعد از تولد در دوران زندگی با آن مواجه می‏‌شوند، آیا سقط جنینی که پزشک متخصص و مورد اطمینان آن را ناقص‏ الخلقه تشخیص داده، جایز است؟

جواب: سقط جنین در هر سنّی به مجرّد ناقص‏ الخلقه بودن آن و یا مشکلاتی که در زندگی با آن مواجه می‏‌شود، جایز نمی‌‏شود.
 
سؤال: آیا از بین بردن نطفه منعقدشده‏‌ای که در رحم مستقر شده، قبل رسیدن به مرحله علقه که تقریباً چهل روز طول می‏کشد، جایز است؟ و اصولاً در کدامیک از مراحل ذیل سقط جنین حرام است:

 1 ـ نطفه استقرار یافته در رحم‏،
 2 ـ علقه،
 3 ـ مضغه‏،
 4 ـ عظام (قبل از دمیدن روح).

جواب: از بین بردن نطفه بعد از استقرار آن در رحم و همچنین سقط جنین در هیچ‌یک از مراحل بعدی جایز نیست.
 
سؤال: آیا سقط جنینی که نطفه‌‏اش با وطی به شبهه توسط فرد غیرمسلمان و یا با زنا منعقد شده، جایز است؟
جواب: جایز نیست.
 
سؤال: آیا سقط جنین بر اثر مشکلات اقتصادی جایز است؟
جواب: سقط جنین به مجرّد وجود مشکلات و سختی‏های اقتصادی جایز نمی‏شود.
 
سؤال: پزشک بعد از معاینه در ماههای اول حاملگی به زن گفته است که استمرار بارداری احتمال خطر جانی برای او دارد و در صورتی که حاملگی ادامه پیدا کند، فرزندش ناقص ‏الخلقه متولد خواهد شد و به همین دلیل پزشک دستور سقط جنین داده است، آیا این کار جایز است؟ و آیا سقط جنین قبل از دمیده شدن روح به آن جایز است؟
جواب: ناقص ‏الخلقه بودن جنین، مجوّز شرعی برای سقط جنین حتّی قبل از ولوج روح در آن محسوب نمی‏شود، ولی اگر تهدید حیات مادر بر اثر استمرار حاملگی مستند به نظر پزشک متخصص و مورد اطمینان باشد، سقط جنین قبل از ولوج روح در آن اشکال ندارد.
 
سؤال: بعضی از زوج‏ها، مبتلا به بیماری‏های خونی بوده و دارای ژن معیوب هستند و در نتیجه ناقل بیماری به فرزندان خود هستند و احتمال این که این فرزندان مبتلا به بیماری‏های شدید باشند، بسیار زیاد است و چنین کودکانی از بدو تولّد تا پایان عمر، دائما در وضع مشقّت باری به سر خواهند برد. مثلاً بیماران هموفیلی همواره ممکن است با کوچکترین ضربه‏ای دچار خونریزی شدید منجر به فوت و فلج شوند. حال آیا با توجّه به این که تشخیص این بیماری در هفته‏‌های اوّل بارداری ممکن است آیا سقط جنین در چنین مواردی جایز است؟
جواب: اگر تشخیص بیماری در جنین قطعی است و داشتن و نگهداشتن چنین فرزندی موجب حرج می‏باشد، در این صورت جایز است قبل از دمیده شدن روح، جنین را اسقاط کنند ولی بنا بر احتیاط، دیه آن باید پرداخت شود.
 
سؤال: سقط جنین فی‏‌نفسه چه حکمی دارد؟ و در صورتی که ادامه بارداری برای زندگی مادر خطر داشته باشد، حکم آن چیست؟
جواب: سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتی جایز نیست مگر آنکه استمرار حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد که در این صورت سقط جنین قبل از ولوج روح، اشکال ندارد، ولی بعد از دمیدن روح جایز نیست حتّی اگر ادامه حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد مگر آنکه استمرار بارداری، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگی طفل به هیچ وجه ممکن نباشد ولی نجات زندگی مادر به تنهایی با سقط جنین امکان داشته باشد.
 
سؤال: مقدار دیه جنینی که دو ماه و نیم عمر دارد، در صورتی که عمداً سقط شود چقدر است و دیه باید یه چه کسی پرداخت شود؟
جواب: اگر علقه باشد دیه آن چهل دینار است و اگر مضغه باشد شصت دینار است و اگر استخوان بدون گوشت باشد هشتاد دینار است و دیه به وارث جنین با رعایت طبقات ارث پرداخت می‏‌شود ولی وارثی که مباشر سقط جنین بوده از آن، سهمی ندارد.
 
سؤال: اگر جنین در رحم، مشرف به موت حتمی باشد و باقی ماندن آن در رحم به همان حال برای زندگی مادر خطرناک باشد، آیا سقط آن جایز است و اگر شوهر آن زن مقلّد کسی باشد که سقط جنین در حالت مذکور را جایز نمی‏‌داند، ولی زن و اقوام او از کسی تقلید می‏کنند که آن را جایز می‏داند، تکلیف مرد در این حالت چیست؟
جواب: چون در فرض سؤال امر دائر است بین مرگ حتمی طفل به تنهایی و بین مرگ حتمی طفل و مادر او، بنا بر این چاره‌‏ای جز این نیست که لااقل زندگی مادر با سقط جنین نجات داده شود و در فرض سؤال، شوهر حق ندارد همسرش را از این کار منع کند، ولی واجب است تا حد امکان به‌گونه‌‏ای عمل شود که قتل طفل مستند به کسی نشود.
 
آیت‌الله مکارم شیرازی:
سؤال: بر اساس دستور‌العمل جدید سازمان پزشکی قانونی کشور که به تمامی مراکز ابلاغ شده است، حضور و رضایت مادر برای صدور مجوز سقط درمانی کافی است و الزامی به گرفتن رضایت از پدر وجود ندارد. آیا این حکم صحیح است و با احکام اسلامی منافاتی ندارد؟
جواب: در صورت ضرورت شدید برای مادر و جمع بودن شرایط برای سقط ، رضایت پدر شرط نیست هر چند بهتر است.
 
سؤال: 1ـ میزان دیه سقط عمدی جنین دو و نیم ماهه چقدر است؟ و چگونه باید پرداخت شود؟
2ـ آیا به سقط غیرعمدی دیه تعلق می‌گیرد؟

جواب: 1ـ 60 مثقال طلای معمولی است و به ورثه جنین می رسد.

2ـ هرگاه کسی سبب سقط شود (نه اینکه خود به خود ساقط شود) دیه دارد.
 
سؤال: اگر مادرى براى سقط بچّه اش کارى انجام ندهد، لکن با مراعات نکردن موارد لازم و تهیّه نکردن شرایط حفظ جنین، باعث سقط بچه شود، آیا کار حرامى کرده است؟
جواب: اگر در حفظ جنین مطابق معمول کوتاهى کرده باشد مسؤول است.
 
سؤال: آیا سقط جنین جایز است و اگر جایز باشد دیه دارد؟
جواب: در صورتى که از گفته متخصّصین یقین یا خوف خطر یا ضرر مهمّى حاصل شود اقدام به سقط جنین جایز است (مادامى که به صورت انسان کاملى در نیامده باشد) و چون احتمال تعلّق دیه مى رود احتیاط آن است که ورثه این کودک (غیر از پدر و مادر) با میل و رضاى خود از آن صرف نظر کنند.
 
سؤال: آیا سقط عمدى جنینى که مطمئنیم یا احتمال مى دهیم، معیوب و نارسا است در هر ماهى از باردارى اگر دیه لازمه هم پرداخت شود، مجاز است؟
جواب: هرگاه در مراحل ابتدایى جنین باشد و جنین به صورت انسان کامل در نیامده باشد باقى ماندن جنین در آن حالت سپس تولّد ناقص آن باعث عسر و حرج شدید براى پدر مادر گردد، با این شرایط مانعى ندارد و احتیاطاً باید دیه را بدهند.
 
سؤال: زنى از راه نامشروع حامله شده است، سپس آن بچّه را کشته است:
الف) آیا بچّه دیه دارد؟
ب) اگر دارد به چه کسى مى رسد؟
جواب: احتیاط واجب پرداختن دیه به مقدار هشت صد درهم است اگر جنین کامل باشد (البتّه اگر این بچّه بزرگ و بالغ مى شد و اسلام را مى پذیرفت دیه کامل داشت) و دیه او فقط به امام مى رسد، یا مجتهد جامع الشرایط که نایب الامام است و در مصالح مسلمین مصرف مى کند و اگر این بچّه مى ماند و زن و فرزندانى پیدا مى کرد دیه او به همسر و فرزندانش مى رسید.
 
سؤال: دیه از بین بردن نطفه بسته شده یا سقط جنین چه مقدار است؟
جواب: هرگاه تنها نطفه باشد بیست مثقال شرعى طلا (20 دینار) و اگر به صورت خون بسته شده باشد چهل مثقال (40 دینار) و اگر مضغه باشد شصت مثقال (60 دینار) و اگر به صورت استخوان باشد بدون گوشت هشتاد مثقال (80 دینار) و اگر جنین کامل باشد و هنوز روح و حرکت نداشته باشد صد مثقال طلا (100 دینار) و اگر روح در آن دمیده شده باشد هزار مثقال (1000 دینار) در مذکر و پانصد مثقال (500 دینار) در مؤنث است (منظور از مثقال شرعى هیجده نخود است که سه چهارم مثقال معمولى است).
 
سؤال: اگر جنینی سقط شود دیه او به چه کسانی می رسد؟
جواب: دیه جنین به پدر و مادرش مى‌رسد و هرکدام از آنها که در سقط شرکت داشته از دیه ارث نمى‌برد و تمام آن به دیگرى مى‌رسد، و اگر هر دو در سقط شرکت داشته‌اند دیه به پدربزرگ و مادربزرگ پدرى و مادرى و برادارن و خواهران جنین مى‌رسد و طبق قانون ارث تقسیم مى‌شود و اگر آنها رضایت دهند مشکل حل مى‌شود.

منبع: باشگاه خبرنگاران