حدیث (1) امام رضا علیه السلام:

لا تَدعُوا العَمـلَ الصّالِـحَ وَ الاِجتهادَ فِى العِبادَةِ اتِّکالاً عَلى حُبِّ آلِ مُحَمدٍ (ص) وَ لا تَدعُوا حُبَّ آلِ مُحَمـدٍ (ص) لامرِهـم اِتِّکـالاً عَلـى العِبـادَةِ فَـاِنَّـهُ لایَقـبَلُ اَحـدَهُـمـا دونَ الآخَر؛

مبادا اعمال نیک را به اتکاى دوستى آل محمد (ص) رها کنید، مبادا دوستى آل محمد (ص) را به اتکاى اعمال صالح از دست بدهید، زیرا هیچ کدام از ایـن دو ، به تنهایى پذیرفته نمى شود.

فقه الرضا ص339 - بحارالانوار(ط-بیروت) ج75، ص 347 و 348

حدیث (2) امام صادق علیه السلام:

اِعرِفُوا مَنازِلَ النّاسِ مِنّا عَلى قَدرِ رِوایَتِهِم عَنّا.

منزلت مردم را در نزد ما، از اندازه روایتشان از ما بشناسید.

اصول السته عشر(ط-دار الحدیث) ص5 - بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 2 ، ص 150

چهل حدیث « محبّت و مهرورزى »

فصـل اول:

جایگاه مهرورزى در اسلام

نشان خردمندى

1 عَن علىٍّ علیه السلام: أوّلُ العَقلِ التَودُّدُ. 

حضرت على علیه السلامفرمود: اوّل و سرآغاز عقل، دوستى کردن است. (زیرا مصالح دنیوى و اخروى انسان در گرو دوستى کردن با دیگران است).

نصف دین

2 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: التَّودُّدُ نِصفُ الدّیِنِ. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دوستى و مهرورزى (با مردم) نیمى از دین است.

بهترین کارها

3 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: أفضَلُ الأعمالِ بَعدَ الایمانِ بِاللّه ِ التّودُّدُ إلىَ الناسِ. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین کارها پس از ایمان به خدا، دوستى با مردم است.

تولّى وتبرّى

4 الإمامُ الصادقِ علیه السلام: حُـبُّ أولِیـاءِاللّه ِ وَالوِلایَةُ لَهُـم واجِبَةُ، وَالْبَرائةُ مِنْ أعدائِهِم واجبةٌ . 

امام صادق علیه السلام فرمود: دوستى و محبّت اولیاى خدا و ولایت آنان واجب است و بیزارى از دشمنان آنان نیز لازم است.

انس والفت با مردم

5 عَنِ الإمامِ الباقِرِ علیه السلام: إعلَم أنَّ الإلْفَ مِنَ اللّه ِ وَ الفِرَکَ مِن الشَّیطانِ. 

امام باقر علیه السلام فرمود: بدان که انس گرفتن (بامردم) ازخداوند است ودشمنى ازشیطان.

حشر با محبوب

6 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: مَن أحبَّ قَوماً حَشَرَهُ اللّه ُ فِى زُمرَتِهِم. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس گروهى را دوست بدارد( و نسبت به آنان مهرورزى کند) خدا او را در زمره آنان محشور خواهد کرد.

محبّت ممنوع

7 قالَ الإمام علىّ علیه السلام: إیّاکَ أنْ تُحِبَّ أعداءَ اللّه ِ، أو تُصفِىَ وُدَّکَ لِغَیرِ أولِیاءِ اللّه ِ، فَاِنَّ مَن اَحَبَّ قَوماً حُشِرَ مَعَهُم. 

امام على علیه السلام فرمود: مبادا دشمنان خدا را دوست بدارى یا دوستى خود را براى غیر دوستان خدا خالص گردانى، زیرا هرکسى گروهى را دوست بدارد، با آنان محشور مى گردد.

فصـل دوم:

محبّت محبوب اصلى

دل، حرم خدا

8 عَنِ الصادِقِ علیه السلام: اَلقَلبُ حَرَمُ اللّه ِ، فَلاتُسکِنْ حَرَمَ اللّه غَیرَ اللّه ِ. 

امام صادق علیه السلام فرمود: دل حرم خداست، پس غیر خدا را در حرم الهى جاى مده.

محبّت چه کسى و چـرا؟

9 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: أحِبُّوا اللّه َ لِمایَغْذُوکُم بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ، وَ أحِبّونى لِحُبِّ اللّه ِ عزّوجلّ وَأحِبُّوا أهلَ بیتى لِحُبّى. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا را به خاطر نعمتهایى که به شما بخشیده است دوست بدارید، و مرا به خاطر دوستى خداى متعال دوست بدارید، و خاندان مرا به خاطر من دوست بدارید.

برترین عمل

10 سُئلَ عیسى علیه السلام: ما أفضَلُ الأعمالِ؟ فَقالَ: الرِّضا عَنِ اللّه ِ وَ الحُّبُ لَهُ. 

از حضرت عیسى علیه السلامسؤال شد: برترین اعمال چیست؟ فرمود: خشنودى از خدا و دوست داشتن او.

راه ایجاد محبّت

11 قالَ النبىُّ صلی الله علیه و آله: قالَ اللّه ُ عزَّوجَلَّ لِداود علیه السلام: أحبِبْنى وَ حَبِّبْنى إلى خَلقی! قالَ: یا رَبِّ نَعَم، أنَا اُحِبُّکَ فَکَیفَ اُحَبِّبُکَ اِلى خَلقِکَ؟ قالَ: اُذکُر أیادِىَّ عِنْدَهُم، فإنَّکَ اِذَا ذَکَرْتَ ذلِکَ لَهُم أحَبُّونی. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند به داود علیه السلامفرمود: مرا دوست بدار و مرا محبوب خلقم گردان، داود گفت: پروردگارا! آرى، من تو را دوست دارم، اما چگومه تو را محبوب خلقت گردانم؟ فرمود: نعمت هایم را براى ایشان یادآورى کن. زیرا وقتى نعمتهایم را بر آنان بازگو کردى، مرا دوست خواهند داشت.

نشانه محبّت محبوب

12 قالَ أبوعبدِاللّه ِ علیه السلام: إنَّ الدُنیا یُعطیهَا اللّه ُ عزَّوَجلَّ مَن أحَبَّ وَ مَن أبغَضَ وَ أنَّ الایمان لایُعطیهِ إلّا مَن أحَبَّهُ. 

امام صادق علیه السلام فرمود: خدا دنیا را به دوست و دشمنش عطا مى کند، ولى ایمان را فقط به کسى مى دهد که او را دوست دارد.

نشان عشق خدا

13 قالَ رسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: عَلامَةُ حُبِّ اللّه ِ حُبُّ ذِکرِاللّه ِ، وعَلامَةُ بُغضِ اللّه ِ بُغضُ ذِکرِاللّه ِ. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نشانه دوستى خدا دوست داشتن یاد خداست، و علامت دشمنى با خدا دشمن داشتن یاد خداست.

(البته مقصود، تنها یاد زبانى نیست).

معیار خدادوستى

14 قالَ عَلىٌّ علیه السلام: مَن أحَبَّ أن یَعلَمَ کَیفَ مَنزِلَتُهُ عِندَاللّه ِ فَلْیَنظُر کَیْفَ منزِلةُ اللّه ِ عِندَهُ، فَإنَّ کلَّ مَن خُیَّرَلَهُ أمرانِ: أمرُ الدُّنیا وَأمرُ الآخِرَةِ فَاَختارَ أمرَ الآخرَةِ عَلَى الدُّنیا، فَذلِکَ الَّذى یُحِبُّ اللّه ُ، وَ مَنِ اخْتارَ أمرَ الدُّنیا فَذلکَ الَّذى لامَنزِلَة لِلهِ عِندَهُ. 

امام علی علیه السلام فرمود: هرکس دوست دارد بداند جایگاهش نزد خدا چطور است، باید ببیند مقام ومرتبه خدا پیش وى چقدر است، زیرا کسى که کار دنیا وآخرت هردو در اختیار او قرار گیرد، و او کار آخرت را بر دنیا برگزیند پس خدا را دوست مى دارد، وکسى که کار دنیا را انتخاب کند، خداوند پیش او ارزش و جایگاهى ندارد.

نتیجه دوستى‏خدا

15 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: لایُحِبُ اللّه ُ عَبداً حَتّى یَتَوَلاّهُ، وَلایَتَولاّهُ حَتّى یُوجِبَ لَهُ الجَّنَة. 

امام صادق علیه السلام فرمود: خدا بنده اى را دوست نمى دارد تا ولایت (دوستى واطاعت) او را بپذیرد، ودوست نمى دارد او را تااینکه بهشت را بر اوحتمى کند.

فصـل سوم:

محبّت پیامبر و خاندانش علیهم‏السلام

محبّت پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله

16 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: لایُؤمِنُ عَبْدٌ حتّى أکُونَ أحَبَ إلَیهِ مِن نَفْسِهِ، وَ تَکُونَ عِترَتی إلَیهِ أعَزَّ مِنْ عِتْرَتِهِ، وَ یَکونُ أهلی أحَبَّ إلَیه مِنْ أهلِهِ وَ تَکُونَ ذاتى أحَبَّ إلیه مِنْ ذاتِهِ. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ بنده اى ایمان نمى آورد، مگر اینکه من برایش محبوبتر از خودش باشم، وخاندانم برایش محبوبتر ازخاندان خودش باشد، وخانواده ام برایش دوست داشتنى تر ازخانواده اش باشد، وهستى وذات من برایش محبوبتر ازهستى خودش باشد.

محبّت اهل بیت علیهم‏السلام

17 قال رسول الله: لایُتِمُّ الإیمانُ اِلاّ بِمُحَبَّتِنا أهلَ البَیتِ. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله: ایمان کامل نمى شود مگر با محبّت ما اهل بیت.

خشنودى خدا

18 قالَ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: مَعاشِرُالنّاسِ! مَنْ أحَبَّ اَنْ یَلْقَى اللّه َ وَهُوَ عَنهُ راضٍ فَلْیُوالِ الأئِمَّةَ علیهم السلام. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اى مردم! کسى که دوست دارد خدا را در حالى ملاقات کند که خدا از او راضى باشد، پس ائمه[ علیهم السلام]را دوست بدارد.

آثار دوستى خاندان پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله

19 قالَ رَسُول اللّه صلی الله علیه و آله: حُبُّ اَهلِ بَیتی نافِعٌ فى سَبعَةِ مَواِطنَ أهْوالُهُنَّ عَظیمةٌ: عِندَ الوَفاةِ، وَ فِى القَبرِ، وَ عِندَ النُشورِ، وَ عِندَ الکِتابِ، وَ عِندَ الحِسابِ، وَ عِندَ المیزانِ وَ عِندَ الصِراطِ. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: محبّت خاندان من در هفت جا که ترس آن بزرگ و خطرناک است، مفید است: هنگام مرگ، در قبر، هنگام حشر و رستاخیز، هنگام تحویل نامه اعمال، زمان حسابرسى، هنگام میزان و سنجش اعمال و هنگام عبور از صراط.

فصـل چهارم:

محبّتها و مهرورزى‏هاى شایسته

محبّت مؤمن

20 قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: وُدُّ المُؤمِنِ لِلمُؤمِنِ فِى اللّه ِ مِنْ اَعْظَمِ شُعَبِ الإیمانِ، اَلا وَمَن أحَبَّ فِى اللّه ِ وَ أبْغَضَ فِى اللّه ِ وأعْطى فِى اللّه ِ وَ مَنَعَ فِى اللّه ِ فَهُوَ مِن أصْفیاءِ اللّه ِ. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دوستى مؤمن با مؤمن براى خدا از بزرگترین شعبه هاى ایمان است. آگاه باشید هر که دوستى اش براى خدا، دشمنى اش براى خدا، عطایش براى خدا و منعش براى خدا باشد، از برگزیدگان الهى است.

محبّت مؤمنان به یکدیگر

21 عَنِ الصادِقِ علیه السلام: تَرَى المُؤمِنینَ فِى تَبارِّهِم و تَراحُمِهِم وَ تَعاطُفِهِم کَمَثَلِ الجَسَدِ إذا اشتَکى (عُضواً) تَداعى لَهُ سائِرُه (جَسَدهِ) بِالسَّهَرِ وَ الحُمّى. 

امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمنان را درنیکى و مهرورزى به یکدیگر و دوستى و ملاطفت به همدیگر، همانند یک پیکر مى بینى که وقتى عضوى به درد آید و شکایت کند،اعضاى دیگر با بى خوابى و تب با او هم صدا شوند و یکدیگر را فراخوانند.

چو عضوى به درد آورد روزگاردگر عضوها را نماند قرار

محبّت به راهنمایان

22 عَن أمیرِالمؤمنین علیه السلام: لِیَکُنْ اَحَبَّ النّاسِ إلَیکَ مَن هَداکَ اِلى مَراشِدِکَ، وَ کَشَفَ لَکَ عَنْ مَعایِبِکَ. 

امیرالمؤمنین علیه السلامفرمود: محبوب ترین مردم نزد تو باید کسى باشد که تو را به راه هاى درست و حق هدایت کند و عیب هایت را براى تو بنمایاند.

محبّت به دانشوران

23 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: اُغْدُ عالِماً أومُتَعَلِّماً أومُسْتَمِعاً أو مُحِبّاً لَهُم، وَلاتَکُنِ الخامِسَ فَتَهْلِک. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عالم باش یا آموزنده، یا شنونده، و یا دوستدار آنان، و پنجمین نباش که هلاک مى شوى.

محبّت به بانوان

24 الإمامُ الصادِقِ علیه السلام: اَلعَبدُ کُلَّما إزدادَ لِلنِّساءِ حُبّاً، إزدادَ فِى الإیمانِ فَضْلاً.

امام صادق علیه السلام فرمود: هرچه زن دوستى بنده افزایش یابد، برایمانش افزوده مى شود.

محبّت به همسر

25 قالَ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأةِ أنْ تَلزِمَ بَیْتَهُ، و تُوَدِّدَهُ وَ تُحِبَّهُ وَ تَشفِقَهُ. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حق مرد بر زنش آن است که پاى بند خانه اش باشد، با او محبّت و مهربانى کند و دوستش بدارد.

محبّت به کودکان

26 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: أحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُم، وَاِذا وَعَدْتُموُه شَیْئاً فَفُوا لَهُم، فَاِنَّهُم لایَدْرونَ اِلاّ اَنَّکُم تَرزُقونَهُم. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به کودکان محبّت کنید وبه آنها رحم کنید و هروقت به آنها وعده دادید به آن وفاکنید، چون آنهاشما را روزى رسان خود مى دانند.

مـهرورزى به نیازمندان

27 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: لِکُلِّ شَى ءٍ مِفْتاحٌ وَ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ حُبُّ الْمَساکینِ وَ الْفُقَراءِ. 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر چیزى کلیدى دارد و کلید بهشت، دوست داشتن بینوایان و فقیران است.

میزان محبّت به مردم

28 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ: لایَبلُغُ الْعَبدُ حَقیقَةَ الایمانِ حَتّى یُحِبُّ لِلنّاسِ مایُحِبُّ لِنَفسِهِ مِن الخَیْرِ. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: انسان به حقیقت و درجه کامل ایمان نمى رسد مگر آنکه آنچه از خوبیها که براى خود دوست دارد، براى مردم هم دوست بدارد.

فصـل پنجم:

عوامل محبّت آفرین

نـیکـى

29 قالَ النّبىُّ صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّه َ جَبَلَ قُلوبَ عِبادِهِ عَلى حُبِّ مَن أحسَنَ إلَیها َ بُغضِ مَن أساءَ اِلَیها. 

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند دلهاى بندگانش را چنین سرشته است که هرکس به آنها نیکى کند به او مهرورزند و هرکه را به آنها بدى کند دشمن بدارند.

فروتنى

30 الإمام علىٌّ علیه السلام: ثَمَرةُ التَّواضُعِ المَحَبَّةُ. 

امام على علیه السلام فرمود: دوستى و محبّت، میوه فروتنى است.

گشاده رویى

31 عَن علىٍّ علیه السلام قال: سَبَبُ الْمَحَبَّةِ البُشْرُ. 

امام على علیه السلام فرمود: گشاده رویى، سبب دوستى و محبّت است.

خوش خلقى

32 قالَ الإمام عَلىٌّ علیه السلام: حُسنُ الْخُلقِ یُورِثُ الْمَحَبَّةَ، وَ یُؤَکِّدُ الْمَوَدَّةَ. 

امام على علیه السلام فرمود: خوش خلقى محبّت به بار مى آورد و دوستى را استوارتر مى سازد.

احسان وبى‏توقّعى

33 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ: إذا أرَدْتَ اَنْ یُحِبَّکَ الْمَخلُوقُونَ فَاَحْسِنْ اِلَیهِم، وَارْفَض ما فى أیدیهِم. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه خواستى مردم تو را دوست بدارند، به آنان نیکى کن و آنچه را در دست دارند رها کن.

انصاف وهمدردى

34 عَنِ الإمامِ علىٌّ علیه السلام قال: ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةَ: الإنصافُ فِى الْمُعاشَرَةِ وَ الْمُواساةُ فِى الشِّدَّةِ و الإنطِواعِ وَ الرُّجُوعُ اِلى قلبٍ سَلیمٍ. 

امام على علیه السلام فرمود: با سه صفت محبّت و دوستى بدست مى آورى: 1 - انصاف در معاشرت 2 - همدردى با دیگران در خوشى و ناخوشى 3 - برخورد با قلب پاک و سالم

صله رحم

35 عَنِ الإمامِ الباقِرِ علیه السلام: صِلِةُ الأرْحامِ تُزَکِّى الأعْمالَ... و تُحَبِّبُ فِى أهلِ بَیْتِهِ. 

امام باقر علیه السلام فرمود: صله رحم، اعمال انسان را پاکیزه مى کند و او را در میان خاندانش محبوب مى سازد.

اظهار محبّت

36 عَن أبى عبدِاللّه ِ علیه السلام قالَ: إذا أحْبَبتَ رَجُلاً فَاَخْبِرْهُ بِذلِکَ فَاِنَّهُ أثْبَتُ لِلْمَوَدَّةِ بَینِکُما. 

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامى که کسى را دوست مى دارى، او را از این محبّت آگاه کن زیرا این کار، دوستى بین شما را محکم تر مى کند.

دست دادن

37 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: تَصافَحُوا فَاِنَّ التَّصافُحَ یَذهَبُ السَّخیمةَ. 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: با یکدیگر دست بدهید، زیرا مصافحه کینه را از بین مى برد .

فصـل ششم:

هدف در مهرورزى

تولّى وتبرّى

38 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهلِأصحابِهِ: أىُّ عُرَى الایمانِ أوثَقُ؟ فَقالُوا: اَللّه ُ ورَسُولُهُ أعْلَم، وقال بَعضُهُم: الصَّلاةُ وَقالَ بعضُهُم: الزَّکاةُ وَقال بَعضُهُم: الصِّیامُ وَقال بَعضُهُم: الحجُّ وَالعُمْرَةُ وَقال بَعضُهُم: الجهاد، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: لِکُلِّ ما قُلتُم فَضْلٌ وَلَیْسَ بِهِ، ولکِنِّ أوثَقُ عُرَى الإیمانِ اَلحُبُّ فِى اللّه ِ وَالْبُغْضُ فِى اللّه ِ وَتَوالى اَوْلیاءِاللّه ِ والتَّبَّرى مِن أعداءِ اللّه ِ. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به اصحابش فرمود: محکمترین دستگیره ایمان چیست؟اصحاب گفتند: خدا و رسولش آگاهترند، یکى از اصحاب گفت: نماز است، دیگرى گفت: زکات، سوّمى گفت: روزه، یکى دیگر گفت: حجّ و عمره است، بعضى هم گفتند: جهاد است. پیامبر اکرم9 فرمود: براى هر آنچه که شما گفتید فضیلتى است ولى هیچکدام محکمترین دستگیره ایمان نیستند، محکمترین دستگیره ایمان دوستى ودشمنى در راه خدا و دوست داشتن دوستان خدا و برائت جستن از دشمنان خداست.

دوستى خالصانه

39 عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: مَن سَرَّهُ أن یَجِدَ طَعمَ الإیمانِ فَلْیُحِبَّ المَرْءَ، لایُحِبُّهُ اِلاّ لِلّهِ تعالى. 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که دوست دارد طعم ایمان را بچشد، پس کسى را فقط براى خدا دوست بدارد.

محکمترین دستگیره

40 قالَ صلی الله علیه و آله لِأبى ذرٍّ: أىُّ عُرَى الإیمانِ أوثَقُ؟ قالَ: أللّه ُ ورَسُولِهِ أعلَم، فقالَ: ألمُوالاةُ فِى اللّه ِ وَالمُعاداةُ فِى اللّه ِ وَالبُغْضُ فِى اللّه ِ. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: کدامین دستگیره ایمان محکمتر است؟ ابوذر گفت: خدا و رسولش بهتر مى دانند، حضرت فرمود: دوستى کردن براى خدا، دشمنى کردن براى خدا و خشم در راه خدا.