تهیه کننده : محمود کریمی شرودانی
عملیات فتح المبین در یک نگاه اجمالی
جنگ ایران و عراق از نظر روند تحولات و وقایع مهمی که در دوره زمانی مشخص بروز یافته به چند مقطع تقسیم می شود. مقطع نخست، دوره زمینه سازی عراق برای جنگ است؛ مقطع دوم دوره پیشروی های عراق در خاک ایران و سپس زمین گیر شدن آن است که حدود یک سال از جنگ را شامل می شود؛ مقطع سوم دوره آزادسازی نام گرفته که در آن نیروهای انقلابی و مردمی با همکاری ارتش چند عملیات بزرگ و موفق را طرح ریزی و اجرا کردند که در نتیجه آن ها، ارتش عراق به عقب رانده شد و زمین های اشغالی از تصرف دشمن بیرون آمد. این مقطع نیز یک سال طول کشید و یکی از درخشان ترین مقاطع جنگ محسوب می شود. در این مقطع نوعی اجماع ملی بین طبقات و اقشار جامعه، جریان ها و نخبگان سیاسی و نظامی برای بیرون کردن دشمن و آزادسازی مناطق اشغالی به وجود آمد؛ و تمام توان کشور برای رسیدن به هدف مزبور بسیج شد. یکی از درخشان ترین عملیات های انجام شده در مقطع آزادسازی، نبرد فتح المبین است که از آغاز تا پایان یک هفته به طول انجامید همراه با دستاوردها و نتایج فراوان و چشمگیر، که موقعیت برتر سیاسی را نیز برای جمهوری اسلامی در پی داشت.
در آستانه عملیات
در آستانه عملیات فتحالمبین، روند تحولات سیاسی کشور رو به بهبود نهاد و کاملا با اوضاع عملیات ثامنالائمه(ع) تفاوت داشت؛ منافقین در اثر ضربات پی در پی، بدنه و بخشی از کادر مرکزی خود را از دست داده و سایر گروه های ضدانقلاب نیز که تلاش همه جانبهای را برای در دست گرفتن قدرت آغاز کرده بودند، عملا از پای درآمدند. روند تحولات نظامی نیز با توجه به وضعیت رو به اضمحلال دشمن پس از عملیات طریق القدس و شکست در تنگه چزابه، به سود ایران تغییر کرده بود. عراقی ها با نگرانی از روند موجود، پیشنهاد مخفیانهای برای پایان جنگ ارائه کردند. تقاضای برقراری صلح که رژیم بعث از مدت ها قبل برای نجات خود ابراز کرده بود، با شروع عملیات فتح المبین و بروز آثار پیروزی رزمندگان، مجددا مطرح شد، متعاقب آن، برای نجات صدام و توقف جنگ، تلاش های وسیعی از سوی کمیته منتخب کنفرانس کشورهای غیرمتعهد، کمیته حسن نیت کنفرانس اسلامی، کمیته کنفرانس اسلامی جهان اسلام و نیز تنی چند از شخصیت های سیاسی – مذهبی جهان اسلام صورت گرفت.
نکتههایی درباره عملیات
طراحی عملیات فتح المبین از جمله ابتکارات و نوآوری های رزمندگان در این مقطع محسوب می شود. در طراحی این عملیات، عوامل متعددی دخالت داشتند. چگونگی آرایش و گسترش دشمن در منطقه عمده ترین شاخص تعیین کننده بود. ارتش عراق به هنگام ورود به خاک ایران به دلیل دست نیافتن به اهداف از پیش تعیین شده، به اجبار خطوط پدافندی نامناسبی داشت، طوری که خطوط یاد شده ضمن جناح دادن به نیروهای اسلام عقبه یگان ها را نیز در دسترس رزمندگان قرار می داد. بر این اساس طراحان عملیات ضمن بهره گیری از نقاط ضعف دشمن، عمده فلش های اصلی عملیات را بر جناح های خطوط دشمن ترسیم کردند و دستیابی به عقبه آنان را به عنوان هدف برگزیدند. توجه به این امر موجب شد تا در نخستین مراحل عملیات به دلیل سقوط تعدادی از عقبه یگان ها، جبهه دشمن متزلزل شود و در نتیجه، رزمندگان اسلام با سرعت بیشتر به اهداف خود دست یابند. اجرای پی در پی مراحل عملیات از دیگر ویژگی های این عملیات بود؛ هر گونه تاخیر در اجرای مرحله دوم می توانست علاوه بر از دست دادن نتایج و دستاوردهای مرحله اول، عملیات را ناکام بگذارد، اما اجرای مرحله دوم عملیات و تصرف تنگه رقابیه، منجر به تزلزل و فروپاشی نیروهای دشمن و در نتیجه، فرار آن ها به علت ترس از اسارت و انهدام شد.
مهندسی
واحدهای مهندسی جهاد سازندگی، ارتش و سپاه به طور ادغامی وارد عمل شدند و جهاد سازندگی در این راستا از کارآیی بالایی برخوردار بود. فعالیت های مهندسی در امر راه سازی، احداث خاکریز و مواضع پیش از عملیات آغاز شد و نقش بسزایی در پیشبرد اهداف رزمندگان ایفا کرد. برای نمونه، کار سخت و دشوار واحدهای مهندسی در محور میشداغ که به رغم کمبودهای زیاد، با تلاش شبانه روزی به مدت یک ماه صورت گرفت، به شکافته شدن تنگه ذلیجان و احداث جاده برای عبور رزمندگان در این منطقه منجر شد. البته در قسمت های بعدی مفصل تر به این بحث می پردازیم.
سازمان رزم سپاه
سپاه پاسداران که مسئولیت فرماندهی و هدایت بسیج را نیز بر عهده داشت، به مرور زمان و متناسب با نیازهای جبهه، سازمان خود را از نظر کمی و کیفی گسترش داد. سیستم اداره جنگ مردمی در عملیات های ثامن الائمه و طریقالقدس به صورت ابتدایی شکل گرفت و در عملیات فتحالمبین، با تغییرات عمدهای گسترش یافت. در این عملیات سپاه به طور چشم گیری سازمان خود را گسترش داد به گونهای که ۱۲ تیپ را آماده و به میدان وارد کرد در حالی که در عملیات طریقالقدس تنها چهار تیپ وارد عمل شده بودند. هم چنین در این عملیات سپاه، برای نخستین بار، فرماندهی مشترک از بالاترین رده فرماندهی تا پایین ترین واحدهای رزمی به کار گرفته شد. ادغام نیروها از رزمندگان تا رده فرماندهان و تشکیل قرارگاه های مشترک در وضع مطلوبی به اجرا درآمد. کامل کردن نقاط قوت و ضعف نیروها از سوی یکدیگر نکته مهم در این ادغام بود.
حضور مردم
هم چنین، در این عملیات، مردم به طور بی سابقه و گستردهای حضور یافتند و معنویت عمیقی بر جبهه ها حاکم بود. حضور غیرقابل انتظار نیروهای بسیجی را باید یکی از دلایل گسترش کیفی و کمی نیروهای رزم سپاه در این عملیات دانست.
بیمارستان صحرایی
در این عملیات، برای نخستین بار در جریان جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اطاق عمل در این عملیات به کار گرفته شد و بدین ترتیب با اقدامات و پیگیری های اولیه در این بیمارستان ها مجروحان زیادی از خطر مرگ نجات یافتند.
مشکلات دشمن
نیروهای دشمن پس از یک سال و اندی استقرار در مواضع دفاعی، در برابر تحقق «استراتژی بزرگ نظامی جمهوری اسلامی» که در مناطق مختلف به مرحله اجرا گذارده می شد، «سازمان و کنترل فرماندهی» خود را از دست دادند، در نتیجه، علی رغم داشتن نیرو، تجهیزات و امکانات مناسب در مناطق مختلف عملیاتی، به علت استیصال روحی قادر به بهرهگیری از استعداد موجود خود نبودند. در این میان، ضعف روحی و درماندگی نیروهای دشمن به گونهای افزایش یافته بود که آن ها حتی در مواقع پاتک، بلافاصله پس از مواجهه با عکس العمل رزمندگان اسلام، به فرار و عقب نشینی و یا تسلیم مبادرت می کردند. از مشکلات دیگر دشمن در این مرحله از جنگ، نداشتن نیروی احتیاط بود. دشمن به خاطر انتخاب اهداف وسیع و نیز تعیین ماموریت برای کلیه یگانهای خود، پس از ناکامی و شکست، می بایست تمامی توان و استعداد خود را در مواضع پدافندی به صورت ناکافی گسترش دهد. این امر، موجب گردید که دشمن، فاقد نیروی احتیاط کارآمده بوده و در مواقع ضروری عکسالعمل مناسبی را در برابر حملات رزمندگان اسلام از خود بروز ندهد. سازمان رزم دشمن، متعاقب سلسله عملیات رزمندگان اسلام، از هم گسیخت، تا آن جا که در عملیات ثامنالائمه، لشکر ۳ زرهی و یگان های تحت امر آن، که پس از اشغال خرمشهر و محاصره آبادان، در منطقه استقرار داشتند، در معرض تهاجم و انهدام قرار گرفتند. در عملیات طریقالقدس، باقی مانده لشکر ۹ زرهی از بین رفت و هم چنین، تیپ ۲۶ زرهی و چندین یگان دیگر، منهدم شدند. در عملیات فتحالمبین، علاوه بر لشکرهای ۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه، نیروهای موجود در منطقه، به همراه سایر نیروهایی که دشمن از سایر مناطق جمع کرده و به منطقه اعزام نموده بود، منهدم شدند. در مجموع، تا قبل از عملیات بیت المقدس، انهدام وسیعی از نیروها و تجهیزات دشمن صورت گرفت و تعداد بسیاری از نیروهایش اسیر شدند و امکانات زیادی به غنیمت گرفته شد. در سندی که در این عملیات از دشمن به دست آمده درباره شیوه رزم نیروهای خودی به نکات مهمی اشاره شده است. در قسمتی از این سند، که به لشکر ۵ مکانیزه مربوط است و امضای سرتیپ ماهر عبدالرشید در زیر آن می باشد. آمده است: «روش جنگ دشمن(ایرانی) در آخرین نبردش در منطقه استحفاظی سپاه ۴(شوش و دزفول) ویژگی های زیر را داشت:
۱- نیروهای پیاده دشمن(ایرانی)، چه از نظر اعتماد و چه از نظر کثرت نیروها رکن اساسی عملیات بودند و دشمن پس از اطمینان از پیروزی محدود، نیروی زرهی خود را وارد عمل کرد.
۲- دشمن با نیروی اصلی خود به دو جناح نیروهای ما هجوم آورد و جبهه را با نیروی کمتری تامین کرد.
۳- دشمن در حملات خود، به هجوم شبانه و نخستین ساعت های شب تکیه داشت.
۴- هدف دشمن در عملیات هجومی، رسیدن به قرارگاه یگان ها و ستادها و مواضع توپخانه بود تا بدین ترتیب، تشکیلات فرماندهی و مراکز پشتیبانی آتش را فلج کند.
۵- دشمن هم چون گذشته با اجرای آتش تهیه، به حمله اقدام نمی کند، بلکه از آتش سنگین توپخانه و موثر خود در عملیات استفاده میکند.
۶- نیروهای هوایی و هوانیروز دشمن هنوز موفق نشدهاند به برتری هوایی نسبت به نیروهای خودی دست یابند، اما در این عملیات، فعالیت بیشتری از خود نشان دادهاند.
اولین گام ها
با خاتمه یافتن عملیات طریق القدس، تلاش برای اجرای عملیات بعدی به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم گیری، تجدید سازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه «غرب دزفول» و «منطقه عمومی خرمشهر» (غرب کارون) نظر فرماندهان نظامی را به خود جلب کرده بود که الزاما می بایست یکی از آن ها جهت اجرای عملیات انتخاب می شد. پس از مدت ها بحث و بررسی، فرماندهان نیروی زمینی ارتش، منطقه خرمشهر؛ و فرماندهان سپاه پاسداران منطقه غرب دزفول را برای انجام عملیات بزرگ آینده پیشنهاد کردند که سرانجام منطقه پیشنهادی سپاه به دلایلی همچون تناسب یگان های خودی با وسعت این منطقه، تناسب شرایط طبیعی این منطقه با رزم قوای پیاده و … جهت انجام عملیات فتح المبین برگزیده شد.
طرح ریزی عملیات افتخار آفرین فتح المبین از اواسط آبان ۱۳۶۰ آغاز شد و پس از تلاش های مستمر و خستگی ناپذیر و انجام مشورت ها و هماهنگی های گسترده، میان فرماندهان نظامی، سرانجام طرح عملیاتی شماره ۱ فتح المبین در اواخر دی ماه همان سال آماده شد. روز ۱۳ بهمن ۱۳۶۰ در پی یک نشست مشترک بین فرماندهان عمده سپاه و ارتش طرح یادشده به یگان های عمده اجرایی ابلاغ و متعاقب دریافت اطلاعات جدید در ۳۰ بهمن همان سال طرح اولیه بازنگری شده و طرح شماره ۲ در ۱۳ اسفند انتشار یافت.
این عملیات با مراجعه به قرآن کریم فتح نامگذاری شد و سرانجام در حالی که اشک شوق در چشمان کلیه حاضران مرکز فرماندهی جمع شده بود، در ساعت سی دقیقه بامداد روز دوشنبه ۲ فروردین ماه فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت ساز فتح المبین به شرح زیر صادر شد:
« بسم الله الرحمن الرحیم ، بسم الله القاصم الجبارین و یا زهرا »
رزمندگان دلاور اسلام با دریافت پیام، عملیات حماسی و تاریخی فتح المبین را در شمال خوزستان آغاز کردند و از جنوب و شمال غربی شوش و غرب دزفول در چند محور با ارتش عراق درگیر شدند.
اهداف عملیات
آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده، همچون سایت ۴ و ۵ رادار و ده ها روستای منطقه.
انهدام دو لشکر عراق (۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه)
دست یابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط
خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول از تیررس آتش توپخانه دشمن.
دور کردن آتش موثر دشمن از جاده اهواز – اندیمشک.
منطقه عملیات
منطقه عمومی فتح المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.
منطقه مزبور ۲۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد از لحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یادشده، دارای تپه های ماهور بسیار و بعضاً غیر قابل عبور می باشد. این بلندی ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهرهای شوش، هفت تپه و جاده اهواز – اندیمشک کاملا مشرف می باشند. ارتفاعات ابوصلیبی خات با ۲۰۲ و ۱۸۹ متر، کوه های برغازه، رقابیه تی شکن، کمر سرخ، تنگه ابوغریب و رقابیه، مراکز رادار، سایت ۴ و ۵، پادگان عین خوش و نقاط حساسی همچون دوسلک و سه راهی قهوه خانه از عوارض مهم منطقه عملیاتی فتح المبین بودند.
جاده های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام زاده عباس به چاه نفت و پل های احداث شده روی رودخانه های چیخواب و دویرج نیز از مهم ترین راه های مواصلاتی منطقه محسوب می شدند.
استعداد دشمن
مسئولیت پدافند از منطقه غرب دزفول به عهده دو لشکر ۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه ارتش عراق بود و به تناسب میزان هوشیاری دشمن و آگاهی از عملیات نیروهای ایران، براستعداد آن ها افزوده می شد. در مجموع، تمامی یگان هایی که قبل از شروع عملیات، در منطقه مستقر بودند؛ و نیز تمام یگان هایی که حین عملیات وارد منطقه شدند، عبارت بودند از:
لشکر ۱۰ زرهی؛ شامل: تیپ های ۱۷، ۴۲، ۵۱ و ۶۰ زرهی، تیپ ۲۴ مکانیزه، تیپ های ۵۵، ۹۹، ۴۲۳ و ۵۰۵ پیاده.
لشکر ۱ مکانیزه؛ شامل: تیپ های ۳۴ و ۵۱ زرهی، تیپ های ۱ و ۲۷ مکانیزه، تیپ های ۹۳، ۹۶، ۱۰۹ و ۴۲۶ پیاده.
لشکر ۳ زرهی ؛ شامل: تیپ های ۶ و ۱۲ زرهی، تیپ ۸ مکانیزه.
لشکر ۶ زرهی؛ شامل: تیپ ۲۵ مکانیزه.
لشکر ۹ زرهی؛ شامل: تیپ ۱۴ مکانیزه و تیپ های ۳۵ و ۴۳ زرهی.
لشکر ۷ پیاده: شامل: تیپ های ۱۹ و ۳۸ پیاده.
یگان هایی با ماموریت های ویژه: تیپ های ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۹، ۶۰۳، ۶۰۴، ۶۰۵.
تیپ های مستقل: تیپ مکانیزه گارد ریاست جمهوری، تیپ ۱۰ زرهی، تیپ های ۹۱ و ۹۲ پیاده و تیپ ۵ گارد مرزی
کماندو: ۹ گروهان
توپخانه: ۴ گردان از لشکر ۱۰، ۴ گردان از لشکر ۱، ۳ گردان از لشکر ۳، گردان ۲۱۷
قوای خودی
قرارگاه مرکزی کربلا با فرماندهی مشترک نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، هدایت کلی عملیات را بر عهده داشت که چهار قرارگاه فرعی زیر تحت امر آن بود:
الف – قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: تیپ ۸۴ پیاده خرم آباد با ۳ گردان، تیپ ۲ زرهی لشکر ۹۲ زرهی اهواز با ۳ گردان
سپاه: تیپ ۴۱ ثارالله علیه السلام با ۶ گردان، تیپ ۱۴ امام حسین علیه السلام با ۹ گردان، عناصری از سپاه ایلام
ب – قرارگاه نصر هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش : تیپ های ۱، ۲ و ۳ از لشکر ۲۱ پیاده حمزه با ۱۰ گردان، تیپ ۵۸ ذوالفقار با ۴ گردان
سپاه: تیپ ۲۷ محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با ۹ گردان، تیپ ۷ ولی عصر (عج) با ۹ گردان
ج – قرارگاه فجر هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: لشکر ۷۷ پیاده خراسان با ۳ تیپ
سپاه: تیپ ۳۳ المهدی (عج) با ۶ گردان، تیپ ۴۶ فجر با ۵ گردان، تیپ ۱۷ علی ابن ابی طالب علیه السلام با ۶ گردان امام سجاد علیه السلام با ۱۱ گردان
د – قرارگاه فتح هدایت نیروهای زیر را به عهده۸ داشت:
ارتش: تیپ ۱ لشکر ۹۲ زرهی، تیپ ۵۵ هوابرد، تیپ ۳۷ زرهی شیراز
سپاه : تیپ ۲۵ کربلا، تیپ ۸ نجف با ۸ گردان
در مجموع حدود ۱۰۰ گردان از سپاه و ۳۵ گردان از ارتش در عملیات شرکت کردند.
هم چنین واحدهایی از توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی ارتش، مهندسی جهاد سازندگی و مهندسی سپاه و ارتش، پشتیبانی عملیات را بر عهده داشتند.
طرح مانور
منطقه مورد نظر برای عملیات به چهار محور زیر تقسیم شده که در هر یک از آن ها می بایست یک قرارگاه عملیاتی وارد عمل شود:
الف – محور تی شکن و چاه نفت:
قرارگاه قدس در این محور ماموریت داشت تا از جناح لشکر ۱۰ عراق وارد عمل شده و ارتفاعات کمر سرخ و ۲۰۲، امام زاده عباس، شهر و پادگان و ارتفاعات عین خوش و در نهایت منطقه ابوغریب را به تصرف خود درآورد. این قرارگاه در صورت موفقیت می توانست عقبه لشکر ۱۰ را ببندد و به همین دلیل نتیجه عملیات آن، بسیار اساسی و سرنوشت ساز بود.
ب – محور غرب پل نادری:
در این محور قرارگاه نصر موظف بود اهدافی همچون شاویه، بلتا، جوفینه، علی گره زد، تپه چشمه، شهدا و کوت کاپون را تصرف و تامین نماید که به دلیل نوع درگیری این قرارگاه (تک جبهه ای) ، پیش بینی نتایج عملیات در این محور سخت و دشوار بود.
ج – محور غرب شوش :
دشمن در منطقه غرب شوش، به دلیل وجود اهداف مهمی همچون سایت ۴ و ۵ رادار از مستحکم ترین مواضع و خطوط دفاعی برخوردار بود قرارگاه فجر ماموریت داشت ضمن تصرف اهداف فوق الذکر، روی ارتفاعات ابوصلیبی خات مستقر شود.
د – محور رقابیه:
تصرف تنگه رقابیه و منطقه دوسلک، وظیفه قرارگاه فتح بود که در نتیجه آن، عقبه لشکر ۱ عراق بسته می شد. در صورت موفقیت نیروهای این قرارگاه و الحاق آن ها با نیروهای قرارگاه قدس، خط نهایی عملیات تامین می شد.
شرح عملیات
در ساعت ۰۰:۳۰ بامداد ۲/۱/۱۳۶۱، عملیات فتح المبین با رمز مبارک یازهرا سلاماللهعلیه آغاز شد. حوادث و رویدادهای عملیات در محور و مراحل مختلف آن به شرح ذیل می باشد:
مرحله اول عملیات فتح المبین (۲/۱/۱۳۶۱)
بسماللهالرّحمنالرّحیم: بسمالله القاصم الجبارین. یا زهرا (س)، یا زهرا (س)، یا زهرا (س)
سرانجام با این پیام مبارک، عملیّات فتحالمبین در تاریخ ۲/۱/۶۱ در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد در غرب دزفول و شوش (بدون آتش تهیه) آغاز میشود. اهداف این عملیّات انهدام دشمن، آزادسازی ارتفاعات و مناطق جنوب کشور میباشد.
رزمندگان سپاه، بسیج و ارتش جمهوری اسلامی ایران با شنیدن رمز عملیّات، از کمینگاههای خود خارج شده و راه رسیدن به دشمن را در پیش میگیرند. برای این مهم چهار محور فجر، قدس، نصر و فتح در نظر گرفته میشود. در همان ابتدای عملیّات، دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش بدون درگیری با دشمن، از خطوط مقدم نیروهای عراق گذشته و اقدام به دور زدن توپخانه آنها میکنند.
رزمندگان اسلام چنان هوشیارانه و با احتیاط کامل از روی سنگرهای دشمن عبور میکنند که حتی دشمن متوجه آنها نمیشود. بدین ترتیب رزمندگان خود را به نزدیک توپخانه عراق میرسانند. دشمن مشکوک میشود و در محور شمالی شروع به گلولهباران و شلیک منور میکند.
یک و نیم ساعت پس از آغاز حمله، فرماندهان توپخانه دشمن خبر میدهند که مورد حمله قرار گرفتهاند و توپخانه آنان در حال سقوط است، ولی از فرماندهی جواب داده میشود هیچ علامتی که نشان از عملیّات باشد، مشاهده نمیشود. بار دیگر مسئول توپخانه با التماس از فرماندهان رده بالا میخواهد که نیروی کمکی به محل اعزام دارند، ولی مجدداً مسئولین رده بالا این ادعا را به تمسخر گرفته و آن را ناشی از مصرف بیش از حد مشروبات الکلی میدانند.
در خاتمه به توپخانه گفته میشود در جلوی شما چند گردان زرهی مستقرند و آنها هیچ گزارشی مبنی بر حمله ایرانیها ندادهاند، شما چطور ادعا میکنید که مورد حمله واقع شدهاید؟
درساعت یک و پنجاه دقیقه، اولین خاکریزهای دشمن سقوط میکند. همچنین خمپارهاندازهای دشمن واقع در ارتفاعات کوتکابون محاصره شده و به تصرف در میآید. در ساعت ۰۹/۲ دقیقه به تمامی یگانها در حالی که آتش تهیه وجود ندارد و دشمن نیز همچنان در بیخبری است، دستور سرعت عمل داده میشود. ده دقیقه بعد از دستور قرارگاه فرماندهی ایران، دشمن متوجه حمله سرتاسری ایران شده و به تمامی نیروهای خود دستور آمادهباش میدهد.
در جبهه شمالی (قدس) با هجوم برقآسای رزمندگان اسلام، مواضع دشمن سقوط میکند و تانکهای آنها از مهلکه میگریزند و فرصت مناسبی پیش میآید تا تحکیم موضاع موقتی انجام گیرد.
در محور قرارگاه قدس، تیپ ۱۴ امام حسین علیه السلام در جناح راست موفق شد با حرکت احاطه ای از شمال غربی و غرب رودخانه چیخواب ضمن تصرف منطقه عین خوش، عقبه دشمن در این محور را مسدود کند. تیپ ۴۱ ثارالله و تیپ ۸۴ خرم آباد نیز در جناح چپ این قرارگاه از شمال دشت عباس طرف امام زاده عباس و تپه ۲۰۲ پیشروی کرده و مواضع دشمن را به تصرف خود درآورد، لیکن این مواضع در جریان پاتک های شدید دشمن مجددا به اشغال نیروهای عراقی درآمد.
در محور قرارگاه فتح؛ ماموریت این قرارگاه در آغاز عملیات، تنها اعزام گروه های «آرپی جی زن» برای شکار این تانک ها محدود گردید. بر همین اساس گروه های مورد نظر اعزام شدند، لیکن تنها موفق گردیدند حدود ۲۰ تانک و نفربر دشمن را منهدم کنند.
در این جبهه با حمله سریع نیروها، ارتباط یگانهای دشمن در منطقه قطع میشود و آنها با سردرگمی به هر سو پراکنده میشوند تا از آتش رزمندگان اسلام در امان بمانند.
در جبهه میانی (فجر) رزمندگان اسلام (سهراه) شلیبیه را محاصره میکنند و پس از نبردی سنگین، مواضع دشمن سقوط کرده و فرصت نفوذ به عمق مواضع دشمن فراهم میآید.
به دلیل مستحکم بودن خطوط پدافندی، حجم انبوه آتش و هوشیاری دشمن نسبت به جهت تک و نیز انسداد اکثر راه کارهای پیش بینی شده خودی، نیروهای این قرارگاه با روشن شدن هوا به موقعیت اولیه خود بازگشتند.
در محور قرارگاه نصر؛ یگان های عمل کننده در ساعت ۰۱:۳۰ بامداد با دشمن درگیر شدند. در حالی که واحدهای ارتش عراق در این محور به شدت مقاومت می کردند، یک گردان از تیپ ۲۷ محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم که ماموریت تصرف علی گره زد و خاموش کردن آتش توپخانه مستقر در آن را بر عهده داشتند، تا اعماق خطوط دشمن نفوذ کرده و قرارگاه توپخانه دشمن را به تصرف درآوردند. در نتیجه، یگان های دیگر این قرارگاه موفق شدند مواضع اصلی پدافندی دشمن در شمال محور پل نادری، سرخه فلیه، سرخه صالح و تپه چشمه، کوت کاپون، سه راهی قهوه خانه و تپه شاوریه را به تصرف در آورند.
در جبهه شمال شرقی منطقه عملیّاتی (نصر) عملیّات با موفقیت صورت میگیرد و فرماندهان بعثی بدون مقاومت جدی از مهلکه فرار میکنند.
بدین ترتیب نیروهای عراقی از هر سو مورد هجوم قرار میگیرند و مواضع آنها یکی پس از دیگری سقوط میکند. عراقیها برای چندمین بار با توپخانههای خود تماس میگیرند تقاضای اجرای آتش میکنند، اما از آتش توپخانه خبری نمیشود.
صدای تکبیر رزمندگان اسلام چنان رعبی در دل عراقیها میافکند که گروه گروه تسلیم میشوند.
آرپیجیزنها و شکارچیان تانک با اقدامات متهورانه خود، حماسهای فراموش نشدنی خلق میکنند. آرپیجیزنها خود را در مقابل گلوله مستقیم تانک قرار میدهند و شکار آنها، منطقه را به آتش میکشند. شلیک بیامان شکارچیان تانک چنان است که امان از دشمن گرفته میشود.
تیپ یک لشکر ۱۰ زرهی عراق که عامل اصلی جنایت هویزه بود و با انجام پاتکهای متعدد، تعداد زیادی از رزمندگان شجاع اسلام را به شهادت رسانده بود، هدف سنگینترین حملات بیامان رزمندگان قرار میگیرد. این حمله چنان است که مقر تیپ مزبور به جهنمی از آتش مبدل میشود. به دستور صدام باقیمانده این تیپ راه گریز را در پیش میگیرند و تعداد زیادی هم به اسارت درمیآیند.
نزدیکی صیح، با روشن شدن هوا عراقیها چشم امید به حمایت نیروی هوایی میدوزند. رزمندگان اسلام دستبردار نبوده و همچنان به دشمن ضربات سنگینی وارد میکنند و در حالی که جنگندههای عراق با بمباران وسیع تلاش میکنند ظفرمندان اسلام را وادار به عقبنشینی کنند، نیروهای عملکننده در محور شمالی و جبهه قدس، در ساعت ۵/۸ بامداد پادگان عین خوش و مناطق اطراف را کاملاً به تصرف خود درمیآورند و پس از آن، دستور تحکیم و تثبیت مواضع صادر میشود.
محور شمالی منطقه عین خوش و امامزاده عباس و جاده تدارکاتی دهلران (که در دست دشمن بود) سقوط میکند.
در جبهه شمال شرقی تپههای علی گرهزرد و شاوریه و توپخانه سنگین دشمن و سه راهی و ارتفاعات نادری به تصرف درمیآید.
در جبهه میانی (جنوب شرق) نیز خطوط و خاکریزهای دشمن تسخیر میشود و توان رزمی دشمن تا سی درصد منهدم شده و اهداف دیگری هم محاصره میشوند.
در جبهه جنوب نیز خطوط مقدم دشمن تسخیر و پس از وارد کردن شرباتی به ماشین جنگی دشمن، تا دامنه ارتفاعات رقابیه فتح میشود.
در این مرحله مجموعاً ۶۵۰ کیلومتر مربع از خاک میهم اسلامی آزاد و بیش از ۶۰۰۰ نفر اسیر و ۱۰۰۰۰ نفر کشته و زخمی میشوند و چندین تیپ و گردان زرهی و مکانیزه دشمن نیز منهدم میشود و توپخانه آنها سالم به غنیمت رزمندگان اسلام درمیآید.
مرحله دوم عملیات فتح المبین (۴/۱/۱۳۶۱)
پس از پیروزی خیرهکننده مرحله اول عملیّات و قرار گرفتن نیروهای اسلام در حالت تهاجمی، فرماتندهان سپاه و ارتش تصمیم میگیرند مرحله دوم عملیّات را با سرعت تمام آغاز کنند تا دشمن منهزم نتواند به بازسازی یگانهای خود بپردازد.
با گرم شدن تنور عملیّات و پیروزیهای درخشان، نیروهای داوطلب مردمی، گروه گروه برای شرکت در عملیّات به منطقه جنگی اعزام میشوند. کثرت نیرو یکی از عوامل سرعت بخشیدن به مرحله دوم عملیّات میشود. مرحله دوم عملیّات در کمتر از ۲۴ ساعت، شروع میشود و رزمندگان بار دیگر به مواضع دشمن متجاوز یورش میبرند. این در حالی است که رادیو بغداد مثل همیشه عملیّات ایران را شکست خورده اعلام کرده و پس از آن تهدید میکند که در صورت ادامه حمله از اسلحههای گوناگون و جدید خود بهره خواهد گرفت.
در تاریخ ۴/۱/۶۱ در ساعت یک بامداد و با رمز مبارک «یا زهرا (س)» نیروهای اسلام هجومهای ویرانگر خود را آغاز میکنندو دشمن که توان مقابله را در خود نمیبیند، تیپهای جدید را از دیگر مناطق به محل درگیری اعزام میکند.
رزمندگان اسلام از سه محور (تنگه رقابیه، ارتفاعات میشداغ و تنگه دلیجان) بر دشمن هجوم میبرند. در فاصله دو عملیّات دشمن بخشی از نیروهای زرهی خود را از منطقه جنوب به طرف شمال اعزام میکند و موفق میشود امامزاده عباس و دشت عباس را تصرف کند.
رزمندگان اسلام حدود ۸ کیلومتر در خاک دشمن پیشروی میکنند، ولی از دشمن اثری نمیبینند. پس از مدتی اولین میدان مین دشمن به عمق ۳۰۰ متر دیده میشود و بلافاصله آتش تیربار و دوشکا به سمت رزمندگان شلیک میگردد. نبردی سخت در میگیرد و سرانجام در نزدیکی صبح دشمن با تحمل شکستی سخت، اقدام به عقبنشینی میکند.
در جریان مرحله دوم درگیری، لشکر یک مکانیزه عراق ضربات سختی را متحمل میشود. با روشن شدن هوا، نیروی هوایی دشمن وارد عمل میشود که با پدافند قوی آتشباری ایران، تعدادی هواپیما ساقط میشوند و بقیه با بمبارانهای بیهدف، آسمان منطقه را ترک کرده و از معرکه میگریزند.
دشمن پس از عقبنشینی موقت، بار دیگر در منطقه و ارتفاعات حساس رقابیه اقدام به پاتک سنگین میکند و با تمام قوا تلاش میکند منطقه را در کنترل بگیرد، که با مقاومت کمنظیر قوای اسلام مواجه میشود. در این نبرد شدید تعدادی از تانکهای دشمن مورد هدف قرار گرفته و در آتش میسوزند و تعداد زیادی از نیروهای ارتش عراق کشته میشوند و تعدادی هم به اسارت رزمندگان اسلام در میآیند.
بدین ترتیب بار دیگر دشت عباس و رقابیه از چنگ دشمن خارج میشود. آرایش دشمن به هم میخورد. نیروهای عراقی به صورت سرگردان در منطقه پراکنده میشوند و بناچار به جای اول فراخوانده میشوند. در نتیجه، توان رزمی آنان لحظه به لحظه با تهاجم نیروهای ایران از زمین و هوا، تحلیل رفته و نیروها گروه گروه خود را تسلیم میکنند. در پایان مرحله دوم عملیّات ۶۵ درصد اهداف از پیش تعیین شده حاصل میشود.
مرحله سوم عملیات فتح المبین (۷/۱/۱۳۶۱)
دو روز پس از پایان مرحله دوم و با اعزامهای گسترده نیروهای داوطلب مردمی و هوشیاری و برنامهریزی موفق فرماندهان سپاه و ارتش، سومین مرحله از عملیّات فتحالمبین در تاریخ ۷/۱/۶۱ (در نیمه شب) آغاز میشود.
دشمن در محور عملیّاتی شوش به دلیل تک گستردهاش، بهتر از دیگر محورها عمل میکند، زیرا در مقابل شوش، رادار و سایت ۴ و ۵ که نقش مهمی در رهگیری و کنترل منطقه ایفا میکند، وجود دارد و ارتش عراق با تمام توان سعی میکند آن را نگه دارد. صدام ادعا میکند که اگر ایرانیها بتوانند سایت ۴ و ۵ را بگیرند، کلید بصره را به آنها خواهد داد.
برای آزادسازی این اهداف استراتژیک، محور نصر که در شمال شرق منطقه عملیّاتی عمل میکرد، مأموریت مییابد دشمن را دور زده و در پشت سر آنها اقدام به عملیّات کند و محور مقابل دشمن (جبهه فجر) نیز مأمور میشود که با تمام قوا دشمن را از سمت مقابل مشغول کند.
اولین درگیری بین رزمندگان اسلام و محافظین سایت ۵ در ساعت ۲۰/۳ آغاز میشود. رزمندگان دیسگر محورها که از تأخیر بسیار زیاد و درگیری نگران شده بودند، با رمز مبارک «یا زهرا (س)» حمله سهمگین خود را شروع میکنند.
نیروهای اسلام با استفاده از توپخانه دشمن که تصرف کرده بودند و سایر آتشبارها، جهنمی از آتش برای دشمن فراهم میکنند. در ساعت چهار بامداد، سایت ۵ و در ساعت شش رادار به تصرف درمیآید و پیشروی به سوی سایت ۴ ادامه مییابد. با هجوم بیامان، سایت ۴ نیز در ساعت هفت صبح از چنگ متجاوزان عراقی آزاد میشوند.
در این لحظات، هر چهار محور فشار خود را افزایش میدهند و نیروهای وحشتزده عراقی در عملیّات گازانبری نیروهای اسلام گرفتار میآیند. با انهدام گسترده نیروهای زرهی دشمن، دود سیاه رنگ حاصل از سوختن ادوات زرهی و مهمات دشمن، منطقه فتحالمبین را فرا میگیرد، به طوری که دیدهبانی مشکل میشود.
با حضور نیروهای پیاده ایران در پس مانده نیروهای سرگردان دشمن، فرار و تسلیم به اوج خود میرسد. هوانیروز در این نبرد بیامان با شکار تانکها و دیگر ادوات زرهی دشمن، کاری میکند فراموشنشدنی با آتش گرفتن تانکها و انبار مهمات، دشمن رو به هزیمت میگذارد و در دشت وسیع منطقه پراکنده میشود.
با الحاق کامل قوای ایران در نزدیک مرز بینالمللی، راه هرگونه فرار بر نیروهای عراقی بسته میشود و بدین ترتیب نیروهای آنان دستهدسته اسیر شده و غنائم به دست رزمندگان اسلام میافتد.
تنگه رقابیه و عین خوش مملو از اجساد دشمن میشود. در آخرین مرحله، پس از رسیدن به این دو تنگه، اهداف عملیّات به طور صددرصد حاصل و فتح میشود و مهمترین مواضع پدافندی، در اختیار ایران قرار میگیرد.
در این شرایط که شکست نیروهای عراقی بسیار آشکار بود، رادیو بغداد با شور و هیجان اعلام میکند که نیروهای شجاع عراق همچنان در حال پیشروی به سوی دزفول و شوش هستند و قوای ایران راه فرار را در پیش گرفتهاند.
با این پیروزی سپاه اسلام، شادی زایدالوصفی مردم و رزمندگان اسلام را در بر میگیرد و مردم در تمام کشور با چراغانی و پخش نقل و شیرینی، پیروزی فتحالمبین را همراه ایام نوروز جشن میگیرند.
نتایج عملیّات
مناطق آزاد شده:
جاده دهلران، دشت عباس، عین خوش و مناطق دشت چنانه و زمینهای سرخه. مناطق شمال غربی خوزستان به اسامی ابوصلبی خات، علی گره زرد، عین خوش، تینه، برتازه، رقابیه، میش داغ، ارتفاعات ۳۵۰ شاوریه، بلما، تپه چشمه و جوقینه، ارتفاع ۲۰۲ و کمرسرخ.
خارج کردن شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک، پایگاه چهارم هوایی، جاده سراسری اندیمشک- اهواز و صدها روستا از زیر آتش دشمن.
دستیابی به چاههای نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه.
تصرف و تأمین ۵ پاسگاه مرزی.
تجهیزات منهدم شده دشمن:
۱۸ فروند هواپیما.
۳ فروند هلیکوپتر.
۳۶۱ دستگاه تانک و نفربر.
صدها دستگاه خودرو نظامی و مقدار قابل توجهی از انواع سلام سبک و سینگین.
یگانهای منهدم شده دشمن:
لشکر ۱۰ زرهی متشکل از تیپ ۴۲ زرهی، تیپ ۲۴ مکانیزه، تیپ ۱۷ زرهی و گردان ۶ از تیپ ۵، لشکر مکانیزه شامل تیپ ۱ مکانیزه، تیپ ۲۷ مکانیزه، گردانهای تانک اندلس، قرطبه، اشبیله و گردان ۸ مکانیزه، تیپ ۳۴ و ۵۱ زرهی، تیپ ۴۲۲، ۹۶ و ۹۳ پیاده، تیپ ۱۰ نیروهای ویژه و تیپ ۴۲۱ پیاده.
غنایم:
۱۵۰ دستگاه تانک.
۱۷۰ دستگاه نفربر.
۵۰۰ دستگاه خودرو.
۱۶۵ قبضه توپ ۱۸۲، ۱۳۰ و ۱۵۲ میلیمتری.
مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین.
یک عدد کامل موشک سام ۶ به همراه ۳ فروند موشک.
مقدار قابل توجهی از انواع مهمات …
تعداد کشته و زخمی دشمن:
۲۵۰۰۰ نفر
تعداد اسرا: ۱۵۰۰۰ نفر.
عملیات فتح المبین در یک نگاه اجمالی
هدف: آزاد سازی مناطق اشغالی
رمز: یا زهرا علیها السلام
تاریخ شروع عملیات: ۲/ ۱/ ۶۱
روزهای درگیری: ۲/ ۱/ ۶۱ الی ۱۰/ ۱/ ۶۱
مراحل عملیات: چهار مرحله
مرحله اول: ۲/ ۱/ ۶۱
مرحله دوم: ۴/ ۱/ ۶۴
مرحله سوم: ۷/ ۱/ ۶۴
مرحله چهارم: ۸/ ۱/ ۶۴
وسعت منطقه درگیری: ۲۵۰۰ کیلومتر مربع
وسعت منطقه آزاد شده: ۲۵۰۰ کیلومتر مربع
استعداد خودی: ارتش ۳۵ گردان، سپاه ۱۰۰ گردان
استعداد دشمن: ۷ تیپ زرهی ، ۲۰ تیپ پیاده ، ۱۰ گردان توپخانه
منبع : راسخون
منابع تحقیق :
bameiran.sajed.ir
کارنامه توصیفی عملیات هشت سال دفاع مقدس، نوشته علی سمیعی
سایت ساجد
www.tebyan-ardebil.ir
پایگاه حوزه
www.rezaee.ir
شناسنامه عملیاتهاى دفاع مقدس، اداره کل روابط عمومى وزارت جهاد کشاورزى مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس
عملیات فتحالمبین آزاد سازى غرب رود کرخه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (طراحی، اجرا، نتایج، بازتابها)
محمد درودیان، جنگ، بازیابى ثبات (تهران مرکز تحقیقات جنگ،۱۳۷۸)
خبرگزارى جمهورى اسلامى نشر سیرى گزارش هاى ویژه ۱۰/۱۰/۱۳۶۱
محمد درودیان، از خونین شهر تا خرمشهر (تهران مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه ۱۳۷۲)
نظرات (۰)
هیچ نظری هنوز ثبت نشده است