پایگاه مذهبی دارالصادقیون

مرحوم کلینی، در کتاب کافی، از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام صادق (ع) بودم که مردی از اهل شام بر آن حضرت وارد شد و گفت: من فقیه و متکلمم و برای مناظره با اصحاب شما آمده ام. امام صادق (ع) فرمود: سخن تو از گفتار پیامبر است یا از پیش خودت؟ گفت: هم از گفته پیامبر و هم از خودم. امام فرمود: پس تو شریک پیامبری؟ گفت: نه. امام فرمود: از خدای عزوجل وحی شنیده ای که به تو خبر دهد؟ گفت: نه. امام فرمود: چنانکه اطاعت پیامبر را واجب می دانی، اطاعت خودت را هم واجب می دانی؟ گفت: نه.

یونس بن یعقوب گوید: حضرت به من توجه نمود و فرمود: ای یونس! این مرد پیش از آنکه وارد بحث شود خودش را محکوم کرد. سپس فرمود: ای یونس! اگر علم کلام را خوب می دانستی با او سخن می گفتی. من گفتم: افسوس. پس گفتم: قربانت گردم، من شنیده ام که شما از علم کلام نهی نموده و فرموده اید: وای بر اهل کلام، زیرا می گویند که این مطلب را قبول داریم و آن را قبول نداریم، مدعی می تواند به این موضوع تمسک جوید و به آن نمی تواند، و این را می فهمیم و آن را نمی فهمیم. اما فرمود: من گفتم وای بر آنان اگر گفته مرا رها کنند و خواسته خود را تعقیب نمایند. آن گاه امام به من فرمود: بیرون برو و هر کس از متکلمین را دیدی بیاور.

یونس بن یعقوب گوید: من بیرون رفته و حمران بن اعین و مؤمن طاق و هشام بن سالم را که علم کلام را خوب می دانستند آوردم؛ و نیز قیس بن ماصر که به عقیده من در کلام بهتر از آنان بود و علم کلام را از حضرت علی بن الحسین (ع) آموخته بود آوردم. چون همگی در مجلس قرار گرفتیم امام صادق (ع) سر از خیمه (ای که در کوه کنار حرم برای حضرتش می زدند و چند روز قبل از حج آنجا مستقر می شدند) بیرون کرد، ناگاه شترسواری که به سرعت حرکت می کرد به نظر رسید، امام فرمود: به پروردگار کعبه سوگند که این هشام است. ما گمان کردیم منظور حضرت هشامی است که از فرزندان عقیل است که او را بسیار دوست می داشت. چون وارد شد، دیدیم که هشام بن حکم است، و او در عنفوان جوانی بود و همه بزرگتر بودیم. امام صادق (ع) برایش جا باز نمود و فرمود: هشام با دل و زبان و دستش یاور ماست. سپس فرمود: ای حمران! با مرد شامی سخن بگو. او وارد بحث شد و بر شامی غلبه کرد. سپس فرمود: ای طاقی! تو با او سخن بگو. او هم سخن گفت و غالب شد. سپس فرمود: ای هشام بن سالم! تو هم گفتگو کن. او با شامی برابر شد. سپس امام صادق (ع) به قیس ماصر فرمود: تو، با او سخن بگو. او وارد بحث شد و حضرت از مباحثه آن ها می خندید، زیرا که مرد شامی گیر افتاده بود. آن گاه حضرت به مرد شامی فرمود: با این جوان، یعنی هشام بن حکم، صحبت کن.

مرد شامی عرض کرد: حاضرم، پس خطاب به هشام، گفت: ای جوان! درباره امامت این مرد (امام صادق علیه السلام) از من بپرس.

هشام (از سوء ادب او نسبت به ساحت مقدس امام) خشمگین شد بطوری که می لرزید، سپس به شامی گفت: ای مرد! آیا پروردگارت به مخلوقش خیراندیش تر است یا مخلوق به خودشان؟

شامی گفت: پروردگارم نسبت به مخلوقش خیراندیش تر است.

هشام پرسید: در مقام خیراندیشی برای مردم چه کرده است؟

شامی گفت: برای مردم حجت و دلیلی تعیین فرموده تا متفرق و مختلف نشوند، و او ایشان را با هم الفت دهد و اختلافشان را رفع کند و به فرائض پروردگار آگاهشان سازد.

هشام گفت: او کیست؟

شامی گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله است.

هشام گفت: بعد از رسول خدا (ص) کیست؟

شامی گفت: قرآن و سنت است.

هشام پرسید: آیا قرآن و سنت برای رفع اختلاف امروز ما سودمند است؟

شامی گفت: آری.

هشام گفت: پس چرا ما و شما اختلاف داریم، و برای مخالفتی که با شما داریم از شام به اینجا آمده ای؟!

شامی خاموش ماند؛ امام به مرد شامی فرمود: چرا سخن نمی گویی؟ شامی گفت: اگر بگویم ما اختلافی نداریم خلاف واقع گفته ام، و اگر بگویم قرآن و سنت از ما رفع اختلاف می کند باطل گفته ام؛ زیرا که کتاب و سنت وجوه گونه گونی دارد و معانی مختلفی را متحمل است، و اگر بگویم اختلاف داریم، از آنجایی که هر یک از ما مدعی حق می باشیم، قرآن و سنت اختلاف ما را رفع نکرده است؛ بنابراین پاسخی نداریم که بگویم، الا آنکه من حق دارم که همین سؤال را به او برگردانم. امام فرمود: از او بپرس تا بدانی که سرشار است.

شامی پرسید: چه کسی به مخلوق خیراندیش تر است، پروردگارشان یا خودشان؟

هشام پاسخ داد: پروردگارشان از خودشان خیراندیش تر است.

شامی گفت: آیا پروردگار شخصی را تعیین فرموده که ایشان را متحد کند و ناهمواریشان را هموار سازد و حق و باطل را به ایشان باز گوید؟

هشام گفت: در زمان پیامبر یا امروز؟

شامی گفت: در زمان رسول خدا (ص) که خود آن حضرت بود، امروز کیست؟

هشام گفت: همین بزرگواری که اینجا نشسته و مردم برای حل مشکلات خود به سویش رهسپار می گردند و او، به میراث علمی که از پدرانش دست به دست گرفته، اخبار آسمان و زمین را برای ما بیان می فرماید.

شامی پرسید: من چگونه می توانم این را بفهمم؟

هشام گفت: هر چه می خواهی از او بپرس.

شامی گفت: عذری برایم باقی نگذاشتی، بر من لازم است که بپرسم.

امام صادق (ع) فرمود: ای شامی! می خواهی گزارش سفر و راهت را بیان کنم که چنین بود و چنان بود.

شامی با سرور و خوشحالی گفت: راست گفتی! هم اکنون، به خدا، اسلام آوردم. امام صادق (ع) فرمود: نه، بلکه هم اکنون به خدا ایمان آوردی. اسلام پیش از ایمان است؛ به وسیله اسلام از یکدیگر ارث برند و ازدواج کنند، و به وسیله ایمان ثواب برند (و تو که هم اکنون مرا به امامت شناختی بر عباداتت ثواب گیری). شامی عرض کرد: درست فرمودی! گواهی می دهم که شایسته عبادتی جز خدا نیست و محمد (ص) رسول خداست و تو جانشین اوصیاء هستی.

آن گاه امام صادق (ع) رو به حمران نمود و فرمود: تو، سخنت را دنبال سخن می بری و مربوط سخن می گویی و به حق می رسی. و به هشام بن سالم توجه کرد و فرمود: در پی حدیث می گردی ولی تشخیص نمی دهی (می خواهی مربوط سخن بگویی اما نمی توانی). و متوجه احول شد و فرمود: بسیار قیاس می کنی، از موضوع خارج می شوی، مطلب باطل را به باطلی رد می کنی و باطل تو روشن تر است. سپس رو به قیس ماصر نمود و فرمود: تو چنان سخن می گویی که هر چه خواهی به حدیث پیامبر (ص) نزدیکتر باشد دورتر شود، حق را به باطل می آمیزی با آن که حق اندک تو را از باطل بسیار بی نیاز می کند؛ تو و احول از شاخه ای به شاخه ای می پرید و با مهارتید.

یونس گوید: به خدا که من فکر می کردم نسبت به هشام هم نزدیک به آنچه درباره آن دو اظهار فرمود بیان می فرماید، امام فرمود: ای هشام! تو به هر دو پا به زمین نمی خوری، تا خواهی به زمین برسی پرواز می کنی؛ مانند تویی باید با مردم سخن گوید، خود را از لغزش نگهدار شفاعت ما دنبالش می آید، ان شاءالله [1] .

---

[1] اصول کافی، ج 1، ص 132 - 130 ارشاد مفید، باب گوشه ای از اخبار امام صادق (ع)، ص 257 - 255 - اعلام الوری، رکن سوم، باب 5، فصل سوم - احتجاج طبرسی، ج 2، ص 125 - 122 - بحارالانوار، ج 48، ص 205 - 203) و در ج 47 ص 157، مختصر روایت ذکر شده است).